گورستان ۷۰۰ ساله در میدان شهرداری رشت/ قدمت سفالها به دوره تیموری می رسد

تی تی خبر : خرده‌سفال‌هایی که به دست آمده متعلق به دوره تیموری است. می‌دانیم که محل ساختمان شهرداری و اطراف آنکه مشمول میدان کنونی شهرداری می‌شود محل دفن اموات در قرن ۳ و ۴ بوده است…

حاشیه‌های ساخت پیاده‌راه فرهنگی میدان مرکزی رشت پایانی ندارد. این بار پیدا شدن استخوان و سفال‌های شکسته در مرکز رشت باعث کندی این طرح عمرانی شده است. پس از نزدیک به یک ماه که در میدان شهدای ذهاب (شهرداری) رشت لودر‌ها، بلدوزر‌ها و کارگران مشغول کندن آسفالت و به هم ریختن باغچه میانی میدان هستند، در پایین ساختمان پست که در فهرست آثار ملی کشور به عنوان میراثی تاریخی و فرهنگی به ثبت رسیده است، تکه‌هایی از سفال و استخوان پیدا شد. این موضوع آغاز دور تازه‌ای از اعتراض‌ها به این طرح شد. پروژه پیاده‌راه فرهنگی بافت مرکزی رشت که با تاکید شهردار از چندی پیش آغاز شده، برای اجرا با مخالفان متعددی رو به رو بود. برخی از شهروندان به هم ریختگی در میدان اصلی شهر آن هم در نیمه دوم سال را که فصل بارندگی و آبگرفتگی است، آزاردهنده و نادرست می‌دانند. علاوه بر شهروندان مخالف، کسبه و بازاریان نیز از نخستین مخالفان اجرای این پیاده‌راه سازی بودند و اجرای آن را سبب کسادی بازار خود می‌دانستند. علاوه بر این ۳ گروه، برخی اعضای شورای رشت نیز اجرای آن را دارای اولویت لازم نمی‌دانستند و تاکید داشتند که با وجود مصوبه شورا، شهردار باید پروژه‌های دیگری را بر اجرای پیاده‌راه سازی در مرکز شهر، اولویت می‌داد.

میدان ۵۰ ساله و گورستان ۷۰۰ ساله

با وجود همه مخالفت‌ها، شهردار رشت کلنگ آغاز ساخت پیاده‌راه فرهنگی بافت مرکزی شهر را به زمین زد و از اواخر مهر ماه ماشین آلات سنگین میدان شهرداری را درنوردیدند و یک به یک خیابان‌ها را که منتهی به میدان شهرداری می‌شد، کندند. این طرح بنا بر وعده شهردار قرار بود در نخستین روزهای اسفند ماه افتتاح شود و به شهروندان و گردشگران تعطیلات نوروزی رشت هدیه داده شود، اما این روز‌ها محل شایعه‌ها و حواشی شده است. این بار دلیل این حواشی نه مخالفت‌هایی که از ابتدا با اجرای پیاده‌راه همراه بود، بلکه پیدا شدن بقایای استخوان و سفال‌هایی است که در کندن زمین پایین ساختمان پست به دست آمده است.

پیدا شدن استخوان‌ها در میدان مرکزی شهر رشت، به گفته محقق و پژوهشگر تاریخ رشت از بقایای گورستانی است که بیش از ۷۰۰ سال پیش در محل کنونی میدان و ساختمان‌های اطراف گسترده بوده است. «روبرت واهانیان» در گفت‌و‌گو با همشهری با اشاره به تاریخچه میدان شهرداری رشت می‌گوید: قدیمی‌ترین سند مربوط به رشت نشان می‌دهد که در محل فعلی ساختمان شهرداری یک تپه بوده که در آنجا اموات دفن می‌شدند. به دلیل بلندی آن و دوری از آبگرفتگی، این تپه محل دفن مردگان بوده است؛ نه تنها ساختمان فعلی شهرداری بلکه اطراف ساختمان تا مسیرهای منتهی به خیابان سعدی و همچنین خیابان امام(ره) و خیابان دکتر شریعتی محل دفن مردگان بود.

وی می‌افزاید: این گورستان و بقعه خواهر امام رضا (ع) مکان‌هایی هستند که در کهن‌ترین سندی که از رشت وجود دارد، ذکر شده است. بنا بر اسناد در مکان ساختمان شهرداری یک بقعه به نام سید ابو جعفر نیز وجود داشته که در زمان احداث ساختمان شهرداری توسط شهردار نظامی رشت در سال‌های ۱۳۰۴ شمسی تخریب شد. ساختمان شهرداری در مکان فعلی که‌‌ همان گورستان سابق است، بنا گذاشته شد. واهانیان به وجود آب نمای مقابل ساختمان شهرداری نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: تا سال ۱۳۲۰ در مقابل در ورودی ساختمان کنونی شهرداری یک آب نما و فواره وجود داشت که در سال‌های ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۵ فواره برداشته شد و مجسمه شاه پهلوی دوم در آنجا نصب شد. نمای میدان تا دهه ۱۳۴۰ هجری شمسی همچنان باقی مانده بود؛ به طوری که روی گورستان وسیع منطقه، ساختمان‌های اطراف یک به یک ساخته شدند. به گفته واهانیان در اواسط دهه ۴۰،  باغچه‌های اطراف میدان اصلی به صورت یک میدان بیضی شکل، میدان اصلی رشت را تشکیل می‌دهند. از آن سال به بعد نمای میدان به همین شکل باقی مانده است. این محقق می‌گوید: وجود گورستان در محل کنونی میدان شهرداری کاملا مسجل است و وجود استخوان در عملیات عمرانی شهرداری برای پیاده‌راه سازی غیرقابل پیش بینی نبوده است.

 مکان دفن اموات در قرن سوم تا چهارم

با استناد به سخنان این پژوهشگر و اسناد موجود، می‌توان وجود استخوان‌های یافته شده در مقابل ساختمان پست را توجیه کرد، اما وجود سفال‌های یافته شده در محل مذکور که منجر به توقف عملیات عمرانی و همچنین حساسیت کار‌شناسان اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان شده است، معمای دیگری است که برای یافتن پاسخ آن با رئیس اداره باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان گفت‌وگو کردیم.

«ولی جهانی» با تایید یافتن چند تکه سفال شکسته در عملیات عمرانی شهرداری در محل ساختمان پست به همشهری می‌گوید: خرده‌سفال‌هایی که به دست آمده متعلق به دوره تیموری است. می‌دانیم که محل ساختمان شهرداری و اطراف آنکه مشمول میدان کنونی شهرداری می‌شود محل دفن اموات در قرن ۳ و ۴ بوده است.

این باستان‌شناس می‌افزاید: با حفاری حدود یک متر که در پایین ساختمان پست انجام گرفته، گورهای خرپشته‌ای نمایان شده است؛ نمونه آن را پیش از این در کاوش‌های «پنج پیران» لاهیجان دیده‌ایم که تدفین آنها به صورت اسلامی بوده است، اما با توجه به ظواهر معماری و سفال‌های به دست آمده به نظر می‌رسد که قدمت آثار میدان شهرداری رشت متعلق به دوره تیموری است.

جهانی معتقد است وجود سفال‌ها می‌تواند به وجود خانه‌ها و بناهایی مربوط باشد که پیش از آن که گورستان شهر در آنجا ایجاد شود وجود داشته است، اما جهانی تاکید دارد که برای اطمینان از قدمت سفال‌ها و خرده‌سفال‌ها باید بررسی‌های بیشتری انجام شود. با وجود این‌که پیدا شدن استخوان‌ها و سفال‌های کشف شده از سوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دلیلی برای متوقف شدن پروژه اعلام نشده و اکنون با حضور یک ناظر و کار‌شناس از سوی اداره کل مربوط، عملیات عمرانی در مابقی محوطه بافت مرکزی رشت ادامه دارد، اما به نظر می‌رسد حواشی پیاده‌راه فرهنگی میدان شهرداری رشت تمامی ندارد.

منبع :  همشهری