کلورز؛ شکوه معماری عصر آهن در گیلان

حرف تازه –  تپه کلورز یکی از کهن‎‌ترین معماری‌های ایران مربوط به هزاره نخست ق.م حدود ۳ هزار سال پیش بوده است که در جاده قدیم رشت به تهران با وسعت هشت هزار و ۶۰۰ متر مربع قرار دارد.

استان گیلان سرزمینی کهن با مردمانی اصیل و هنرمند است که موجب خلق شاهکارهای هنری گران‌سنگی در طول تاریخ شده‌اند.

افتخار خلق اولین معماری باشکوه برای امیرمومنان، علی (علیه السلام) و دیگر امامان بزرگوار شیعه و بنیانگذاری الگوهای اصیل معماری ایرانی- اسلامی از یادگارهای ارزشمندی است که در کنار هنر و تمدن پیش از اسلام در این سرزمین نشان از ادب و هنر دیرین مردمانش می دهد.

تمدنی که نشانه‌هایش در جای جای استان می‌درخشد. یافته‌های باستان‌شناسی در گیلان نشان دهنده وجود تمدن‌هایی سه هزار ساله چون مارلیک و املش است که آثار باستانی خبر از خبرگی سازندگان و ثروتمندی مردمان این سرزمین می‌دهد.

تپه کلورز یکی از کهن‎‌ترین معماری‌های ایران مربوط به هزاره نخست ق.م حدود ۳ هزار سال پیش بوده است که در جاده قدیم رشت به تهران با وسعت هشت هزار و ۶۰۰ متر مربع قرار دارد.

طبق کاوش‌های انجام شده این ارگ در دوره اشکانی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفته و مکانی کاخ نشین بود که در نهایت به علت آتش سوزی ویران شد.

کلورز در فاصله دو کیلومتری شهر رستم آباد و ۵۰ کیلومتری شهر رشت و در مسیر رستم آباد به سلانسر واقع شده است.

این تپه از سال ۱۳۴۵ تا ۱۳۴۸ هجری شمسی از سوی اداره باستان شناسی و به سرپرستی مهندس حاکمی مورد جستجو قرار گرفت و بقایایی از گورستان و همچنین پی خانه‌هایی از جنس سنگ و تیر‌های چوبی در این تپه یافت شد.

در سال ۱۳۷۰ نیز این تپه توسط محمدرضا خلعتبری مورد کاوش قرار گرفت و گورهایی مربوط به اوایل هزاره اول در آن کشف شد، پس آن نیز این تپه در ۱۳۸۰ توسط گروهی مشترک از ژاپن و ایران مورد کاوش قرار گرفت که به بقایایی از معماری‌های پیش از اسلام برخورد کردند.

در سال ۸۳ و ۸۴  مجدداً کاوش‌هایی توسط محمد رضا خلعتبری انجام و آثاری از اتاق‌ها و دیوار‌های دفاعی مربوط به یک دوره تاریخی کشف شد. با توجه به آثار به دست آمده این نظریه مطرح است که این معماری مربوط به توده مردم نبوده و این تپه به عنوان ارگ و قلعه استفاده می‌شد، مجموعه‌ای از عناصر معماری به دست آمده در این تپه شامل راهروها، سالن‌های پذیرایی، اتاق نشیمن، تنور و همچنین ظروفی که آذوقه در آن نگهداری می‌شده، است.

همچنین آثار سوختگی به دست آمده از این مکان نیز حاکی از این است که به دلیل آتش سوزی سقف این مکان بر روی آن آوار شده و پیدا شدن سرامیک در این مکان نیز نشان از این است که این مکان مربوط به دوره پارت‌ها (اشکانیان) است.

محمدرضا خلعتبری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور در خصوص تپه کلورز گفت: از نخستین کارهای پژوهشی استان بیش از یکصد سال می‌گذرد اما علیرغم طول سابقه فعالیت‌های باستان‌شناسی استان، هنوز ناگفته‌های بسیاری از فرهنگ و تمدن اقوام ساکن در این سرزمین چون دوره استقرار نژاد، خط، زبان، معماری و … در پرده‌ایی از ابهام باقی مانده زیرا کاووش‌های باستان شناسی استان به دلایلی تماما در محوطه‌های گورستانی متمرکز بوده و آگاهی و دانشمان از فرهنگ، تمدن و هنر اقوام ساکن در دوره باستانی این سرزمین تنها به تحلیل آثاری محدود شد که درون قبور آنها به یادگار باقی مانده است.

وی ادامه داد: در کاوش تپه باستانی کلورز هنوز توفیق نیافتیم تا یک تپه باستانی که دربردارنده طول دوره استقرار است در این سرزمین مورد کاوش قرار گیرد تا با لایه نگاری آن سیر تحول تاریخ تمدن منطقه شناخته شود.

خلعتبری با بیان اینکه ساختار مسکن اقوام عصر پایانی مفرغ متاخر و آغاز عصر آهن در گیلان همچنان بدون پاسخ و مبهم است اذعان کرد: برخی از صاحبنظران معتقد هستند که اقوام مزبور دارای مسکنی که از پلانی شفاف و روشن و سازه‌ایی مستحکم برخوردار باشد، نبوده‌اند و بصورت چادرنشینی روزگار می‌گذراندند.

وی با بیان اینکه این نظریه بر دو عامل متکی است افزود: برخی معتقدند چون این اقوام دارای زندگی شبانی و اقتصادی مبتنی بر تولیدات بومی بودند، نمی‌توانستند یکجانشین باشند در نتیجه بافت معماری خاصی هم نداشتند و از سوی دیگر چون آثاری از معماری این اقوام بدست نیامده است این فرضیه قوت گرفت که آنان اساس دارای مسکن نبودند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی کشوربا تاکید بر اینکه هنوز کارهای هدفمندی در جهت پاسخ به این سوال از سوی پژوهشگران گیلانی صورت نگرفته است اذعان کرد: جهت پاسخ به این سوال محوطه باستانی کلورز مورد لایه‌نگاری قرار گرفت که آثاری از آغازین سده‌های هزاره اول قبل از میلاد تا دوره پارت در آن یافت و مسلم شد و در ادامه آن دو فصل کاوش‌های باستان شناسی ادامه که به آثاری از معماری خشت، سنگ، آجر شامل سالن پذیرایی، اتاق نشیمن، تنور پخت نان، پیت‌های زباله راهرو، اجاق و غیره از دوره پارت شد.

وی تاکید کرد: به یقین این معماری متعال ریشه در گذشته دارد که تداوم کاوش در این محوطه باستانی پاسخ را خواهد داد.

خبرگزاری شبستان