کشف ۹۰ گور دوره اشکانی در لیارسنگ بن املش

حرف تازه – تاکنون ۹۰ گور دوره اشکانی در محدوده لیارسنگ بن املش طی ۴سال اخیر شناسایی و کاوش شده و در این محوطه ۳ نوع گور چاله ای، دخمه ای و خمره ای مشاهده شده است.

گزارش مهری شیرمحمدی و عباس ایمانی در گیل مهر را در ادامه مشاهده می کنید:

پیش از آنکه سومین فصل از کاوش محوطه باستانی لیارسنگ‌بن املش پایان پذیرد، یک روز را مهمان هیات باستان شناسی مستقر در منطقه شدیم. چند ساعت پیاده روی در ارتفاعات صعب العبور مابین ییلاقات دیلمان و املش می ارزید تا از نزدیک گورهای« خمره ای، دخمه ای و چاله ای» مردان خفته دوره اشکانی را در ارتفاعات املش ببینیم.
اگرچه جمعه ۱۹مرداد ماه، باران شدیدی از «رشت» تا «سیاهکل» تا خود «دیلمان» می بارید، اما از «اسپیلی» به آن سو از میزان نم هوا کاسته می شد و هرچه به سمت ییلاقات املش و روستاهای «عاشورآباد، دیارجان و شیه» می رفتیم، نه از نم خبری بود و نه از پوشش انبوه گیاهی جلگه.
نخستین توقفگاهمان، پایگاه پژوهشی و تحقیقاتی باستان شناسی مستقر در روستای «مُربو» بود؛ با بخشی از یافته های کاوش شده در گورهای لیارسنگ بن. و دیدن طرح ها و تصاویری که تیم باستان شناسی تهیه کرده بودند.
از مربو به آن سو، می باید به ارتفاعات صعب العبور در ییلاقات «شیه و شیرچاک» می رفتیم. تصور اینکه هیات باستان شناسی – که چند نفر ایشان بانوان دانش آموخته باستان شناسی هستند- روزانه چند ساعت کوهپیمایی می کنند، سخت می نمود.
حفاری های غیر مجاز در لیارسنگ بن
پس از حدود دو ساعت پیاده روی با یکی از باغداران محلی آشنا شدیم و توانستیم بخشی از اطلاعات عمومی منطقه را از وی دریافت نماییم.
این فرهنگی بازنشسته توضیح می داد که از قدیم مردم منطقه، به قصد یافتن دفینه و گنج، قبرستان قدیمی منطقه را می کندند و تا سالهای بعد از انقلاب نیز کسی متعرض آنها نمی شد.
وی کوهی را که به شکل «زین اسب» بود بما نشان داد و اضافه کرد: قبلا پایین دره روستایی بود، که آن سوی رودخانه قبرستان روستا بوده و هرچه بسمت بالای تپه می رفتیم ، قبرها قدیمی تر می شد.
اکنون رودخانه کاملا خشکیده و از روستا و قبرستان نیز خبری نیست و نه حتی غاری را که این باغدار توصیف می کرد که محل اتراق گله داران کوچنده بوده است. کوه را نیز نیز جابجا تراشیده بودند.
آن سوی رودخانه و در سینه کش کوه، سایت باستان شناسی گورستان باستانی «لیارسنگ بن» پیدا بود و معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان، روز جمعه شخصا برای بررسی کار گروه باستان شناسی در محل حاضر بود.
گمانه زنی ها و صدور مجوز رسمی حفاری سازمان میراث فرهنگی
ولی جهانی توضیح داد: این مجموعه باستانی در سال ۱۳۹۱ خورشیدی شناسایی شد و در همان سال اقدام به مطالعات پژوهشی نمودیم .
سرپرست هیات باستان شناسی گورهای باستانی لیارسنگ بن افزود: بعد از یک بررسی و شناسایی محوطه، در سال ۱۳۹۳ گمانه زنی ادامه یافت و محدوده ای به وسعت ۲۷هکتار تعیین حریم میراثی گردید. از همان سال به مدت ۳سال پی در پی با استقرار یک گروه باستان شناسی، هیاتی در منطقه مستقر و توسط گروه های باستانی مورد کاوش قرار گرفت.
معاون میراث فرهنگی گیلان ادامه داد: صعب‌العبور بودن مسیر دسترسی به محوطه و تقریبا ۲ساعت پیاده روی روزانه رفت و برگشت برای اعضای گروه، کار حفاظت و حفاری از این گورستان باستانی را ارزشمند و البته بسیار دشوار می‌کند. به همین دلیل کاوش های اضطراری در این محوطه باستانی در دستور کار میراث فرهنگی قرار گرفت تا آثار بدست آمده در گورها تخلیه شود.
کشف ۹۰گور باستانی
جهانی همچنین گفت: تاکنون ۹۰گور در این محدوده طی ۴سال اخیر شناسایی و کاوش شده است. و در این محوطه ۳ نوع گور مشاهده کردیم؛ گورهای «چاله ای»، که ساختاری شبیه گورهای فعلی دارند، گورهای «دخمه ای» که یک چاله عمودی را حفر و سپس به سمت دامنه کوه بصورت دخمه ای ایجاد می کردند. و جسد را به همراه اشیای تدفینی داخل قرار داده و درب دخمه را با تخته سنگ هایی مسدود و چاله عمودی را نیز با خاک پر می کردند و در انتها یک سنگ به عنوان نشان گور قرار می دادند. همچنین گورهای «خمره ای» در این محدوده کشف شده که عمدتا کودکان نابالغ بودند.
ولی جهانی با اشاره به شیوه تدفینی خمره ای توضیح داد: در این شیوه، خمره های بزرگی ساخته و جسد را معمولا به شیوه چمباتمه ای داخل خمره می گذاشتند. گورهای خمره ای در گیلان تنها در محوطه «کلورز» رودبار شناسایی شده و نزدیک به گیلان در «گِرمی» دشت مغان یافت شده است. در طاق بستان کرمانشاه و کنگاور نیز نمونه هایی یافت شده. همچنین در جمهوری آذربایجان، نیز کشف شده است شاید دلیل این شیوه تدفینی، تفکر نیالودن عناصر اربعه باشد که در فرهنگ ما وجود داشت.
وی تاکید کرد: تدفین های خمره ای شاخص ترین نوع تدفین در دوره اشکانی بود. و ما از گونه شناسی اشیایی که در گورها شناسایی کردیم، نشان داد این گورها متعلق به اواسط تا اواخر دوره اشکانی می باشد.
یکی از اعضای تیم باستان شناسی لیارسنگ بن نیز پیرامون اشیای تدفینی بدست آمده در گورستان لیارسنگ بن توضیحاتی ارایه داد و افزود: عمده وسایل؛ ظروف سفالی، جنگ افزارهایی که همه از جنس آهن بوده ، و لوازم شخصی از جنس مفرغ و… بوده است و تاریخ گذاری این اشیا نیز قدمت مقارن دوره اشکانی را اثبات می کند و می توان تایید کرد که این گورها متعلق به ۱۹۵۰ تا اواخر دوره اشکانی وحتی دوره ساسانی قلمداد کرد.
مجتبی چرمچیان علت مرگ افراد مدفون شده در لیارسنگ بن را نیز مستلزم بررسی های انسان شناسی دانست و ادامه داد: ازمیان اسکلت های مکشوفه تنها یک نمونه اسکلت زن و مرد داخل یک گور پیدا شده است. همچنین دختر حدودا ۱۴ساله ای که بنظر می رسد در حین فرار بر اثر اصابت تیر به ناحیه زیر گردن فوت شده باشد. زیرا بخشی از سر تیر داخل فک این جمجمه باقی مانده بود.
وی ادامه داد: چند نمونه گور هم داشتیم که روی اسکلت ها را با کاه گل پوشانده بودند. احتمالا عامل اینگونه تدفین ابتلا متوفی به یک بیماری اپیدمی بوده است. البته نتایج پژوهشهای آزمایشگاهی می تواند در این زمینه راهگشا باشد.
چرمچیان تاکید کرد: تاکنون ۳۰درصد یافته ها مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته و لازم است به لحاظ انسان شناسی، انگل شناسی، ژنتیک باستان شناسی و … اجساد یافت شده را مورد بررسی قرار دهیم .
تداوم حفاری ها با تخصیص اعتبار
معاون اداره کل میراث فرهنگی گیلان در پاسخ به این سوال که اشیای یافت شده کجا نگهداری می شود و آیا کاوش ها ادامه خواهد یافت، پاسخ داد: به دلیل ریزش گورهای دخمه ای عملیات نجات بخشی را انجام دادیم که مورد دستبرد حفاران غیر مجاز قرار نگیرد. یافته های لیارسنگ بن برای حفاظت به موزه باستان شناسی گیلان در رشت منتقل می شود.
ولی جهانی پیرامون ادامه حفاری ها نیز افزود: بی شک ادامه سایت های حفاری جدید در دستور کار میراث فرهنگی است و برای تداوم آن به دنبال جذب اعتبار هستیم و امیدواریم بتوانیم سال آتی نیز این حفاری ها را ادامه دهیم.