پسماند گیلان و بحران های پیش رو! مدیریت بحران یا بحران مدیریت؟!

حرف تازه – یادداشت دریافتی: بی تردید تولید پسماند گریز ناپذیر است و روز به روز بر پیچیدگی روند تولید پسماند شهری افزوده می شود. از سوی دیگر ویژگیهای پسماند جامد شهری ایران (میزان متوسط تولید زباله و ترکیب اجزای آن، روشهای گوناگون دفع زباله و …) متفاوت از کشورهای توسعه یافته، صنعتی و بعضی از کشورهای در حال توسعه است.

مساله پسماند، نیاز به مدیریتی منسجم، یکپارچه و عملیاتی دارد. این مدیریت بر پروسه مدیریت پسماند، شناخت همکاران بالادستی، روشهای دریافت منابع و تجربه عملیاتی متمرکز است. این پروسه با وضعیت موجود، اندکی زمان بر است زیرا که اعتمادسازی و ایجاد فرهنگ برخورد مناسب با پسماند نیاز به مداومت و پیگیری دارد.

موضوع پسماند اما در استانهای شمالی و بخصوص استان گیلان بدلایل محیطی دارای اهمیت ویژه ای است و چندیست نوک پیکان انتقادات به سمت مدیر عامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری های تابعه استانداری گیلان (بجز رشت) نشانه رفته است. اگرچه انتقادات بواسطه مشکلات بزرگ این حوزه شاید از نظر کلیات درست باشد اما بهتر است فرایند مدیریتی را با اختیارات و قوانین بالا دستی مورد بررسی قرار دهیم تا بتوانیم از یک نگاه و منظر درست عملکرد مدیر را ارزیابی کرده و بگوییم ضعیف بوده یا نه. کلیت داستان پسماند در کل کشور دارای ضعف است و به طبع آن استان گیلان هم از این ضعف کلی رنج می برد.

سازمان مدیریت پسماند شهرداری های تابعه استان گیلان دارای اهدافی است که در اساسنامه آن با عنوان موضوع فعالیت در ماده ۲ اساسنامه به شرح زیر آمده است:

ماده ۲: موضوع فعالیت سازمان

۱- اجرای برنامه های مدیریت پسماندها در شهرهای ذیربط براساس قانون مدیریت پسماندها از قبیل برنامه ریزی، ساماندهی، مراقبت و عملیات اجرایی مربوط به کاهش تولید، جمع آوری، ذخیره سازی، جداسازی، حمل و نقل بازیافت، پردازش و دفع پسماندهای عادی از جمله پسماندهای شهری، ساختمانی و عمرانی.

۲- ایجاد بانک اطلاعات و ارتقاء سطح فناوری در بخشهای نرم افزاری و سخت افزاری.

۳- افزایش توان کارشناسی و مدیریتی سازمان (شهرداریهای ذیربط در زمینه مدیریت پسماندها).

۴- کاهش تصدی گری و بسترسازی لازم بمنظور مشار کت هر چه بیشتر و جذب سرمایه های بخش خصوصی در زمینه وظایف سازمان با رعایت مقررات مربوطه.

۵- گسترش همکاریهای مردمی و افزایش آگاهی های عمومی از طریق آموزش و اطلاع رسانی یا افزایش درآمد سازمان.

۶- جلب رضایت شهروندان.

۷- حفظ پاکیزگی و نظافت محیط شهری شهرهای ذیربط.

۸- بهینه سازی و ارتقاء مدیریت پسماندهای عادی و ویژه موجود در پسماندهای عادی شامل تولید، ذخیره سازی موقت، جمع آوری، حمل و نقل، بازیافت و دفع صحیح پسماندهای جامد.

حال با نگاه به موضوع فعالیت سازمان باید دید سازمان مدیریت پسماند در مدت مدیریت مدیر این مجموعه کدامیک از این موضوعات را پیگیری کرده و در هرکدام از آیتم ها چه امتیازی را میتواند کسب کند؟ از نظر نگارنده و با توجه به شناختی که نسبت به سازمان وجود دارد، باید پرسید آیا مدیریت مجموعه حتی آگاهی از این اهداف دارد؟ آیا می توان گفت که این سازمان عریض و طویل به روز مرگی و گزارشات مورد پسند مدیران بالا دستی بدون پشتوانه مبتلا شده است؟!

اما وظایف سازمان که به صورت مشروح در ماده ۳ اساسنامه آمده، به شرح زیر است:

ماده ۳: وظایف سازمان

سازمان جهت نیل به اهداف فوق الذکر با رعایت مقررات موضوعه اقدام به اجرای موضوعات ذیل می نماید:
۱- مدیریت، نظارت، طراحی و برنامه ریزی برای امور مربوط به تولید، ذخیره سازی موقت، جمع آوری، حمل و نقل بازیافت، پردازش، دفع پسماندهای عادی (از قبیل پسماندهای خانگی، اداری، تجاری و عمرانی با رویکرد تفکیک از مبدأ و تنظیف
شهرهای ذیربط.)
تبصره: سازمان می تواند طبق تبصره ذیل ماده (۷) قانون مدیریت پسماندها با عقد قرارداد اجرای فعالیتهای مدیریت صنعتی و ویژه از قبیل پسماندهای بیمارستانی، روغنهای سوخته، باطریهای مصرف شده، خودروهای فرسوده و غیره انجام دهد.
۲- تلاش در جهت بهینه سازی و کمینه سازی تولید پسماندهای عادی و ویژه موجود در پسماند عادی از طریق آموزش و اطلاع رسانی و همکاری با بخشهای صنعتی، کشاورزی، بازرگانی و خدماتی، اداری و غیره.
۳- پیگیری، پشتیبانی و مشارکت فعال در فرآیند تدوین قوانین ، ضوابط، دستورالعملها، سیاست گذاریها و استانداردسازی امور مر بوط به مدیریت پسماندهای عادی و ویژه موجود در پسماند عادی.
۴- مطالعه و پژوهش بمنظور بهینه سازی روشهای عملیاتی انجام مطلوبتر فعالیتهای سازمان.
۵- تهیه و جمع آوری اطلاعات و آمار مربوط به فرایند پسماندهای عادی و ویژه موجود در پسماند عادی برای ایجاد بانک اطلاعاتی موضوع بند ۲ ماده(۶) آئین نامه اجرایی قانون مدیریت پسماند.
۶- انعقاد قرارداد با شهرداریهای ذیربط و موسسات وابسته بر ای تقبل مسئولیتهای مرتبط با فعالیتها ی سازمان و یا تقبل نظارت بر کار امانی یا پیمانی شهرداریهای مذکور در امور مربوط.
۷- شناسایی و تملک اراضی و املاک مورد نیاز مدیریت پسماند طبق قوانین و مقررات مربوطه.
۸- احداث واحدها و کارخانجات بازیافت، پردازش، دفع و تبدیل پسماندها مطابق طرحها و برنامه های مصوب مستقیما، یا از طریق مشارکت و سرمایه گذاری بخش خصوصی.
۹- بازاریابی محصولات تهیه شده در مراکز زباله و کارخانجات مربوطه.
۱۰ – آموزش و ایجاد مراکز آموزشی و تشکیل دوره های اختصاصی برای کارکنان شهرداریها، سازمان، موسسات دولتی و خصوصی به طرق مختلف اعم از مکاتبه ای، حضوری، تهیه برنامه های تلویزیونی و سینمایی، تشکیل سمینار و غیر ه مرتبط با پسماند عادی و مدیریت اجرایی آن با رعایت مقررات موضوعه.
۱۱ – بررسی و اقدام جهت ایجاد دوره تحصیلات عالی در دانشگاهها برای تربیت تکنسین و کاردان و مهندس در ارتباط با مدیریت پسماندها با رعایت مقررات مربوطه.
۱۲ – چنانچه اجرای هر یک از بندهای فوق الذکر نیاز به اخذ مجوز از مراجع قانونی ذیربط داشته باشد سازمان موظف به اخذ مجوزهای مربوطه می باشد.
۱۳ – بسترسازی و پشتیبانی لازم برای جلب سرمایه و مشارکت بخش خصوصی و کاهش تصدی گری سازمان در فعالیت های خدماتی، تجاری، صنعتی، بازرگانی، پژوهشی، تولیدی و فنی مهندسی مرتبط.
۱۴ – عقد قرارداد با مشاوران و پیمانکاران و نظارت و کنترل بر فعالیت آنها در چارچوب وظایف سازمان.
۱۵ – ارائه خدمات مشاوره ای و کارشناسی.
۱۶ – ایجاد همکاری و ارتباط مستمر با کارگروههای استانی بمنظور انتقال مشکلات، ظرفیت ها، دانش و تجربیات، مطالعات و سایر اطلاعات موردنیاز کارگروه های مذکور.
۱۷ – ارسال طرح ها و پروژه های مدیریت پسماند برای تصویب کارگروه استانی.
۱۸ – پیگیری امور جرائم و تخلفات مدیریت پسماندها و ضابطین قوه قضائیه مطابق شیوه نامه های مربوطه.
۱۹ – پیگیری و اخذ تعرفه های بهای خدمات مدیریت پسماند مطابق شیوه نامه دستورالعمل های مربوطه.
۲۰ – تهیه طرحهای جامع و تفضیلی مدیریت پسماند مطابق با ماده ۴ آئین نامه اجرایی مدیریت پسماند و برنامه راهبردی ارائه شده از سوی وزارت کشور.
۲۱ – تهیه برنامه راهبردی مدیریت پسماندهای عادی و کشاورزی.
۲۲ – شناسایی، تعیین و تملک محل دفع پسماندهای عادی براساس مفا د ماده ۱۲ قانون و مواد ۷ و ۲۳ آئین نامه اجرایی مدیریت پسماندها.
۲۳ – کلیه فعالیتهای سازمان بایستی در چارچوب قانون مدیریت پسماندها مصوب سال ۱۳۸۳ و آئین نامه ها و دستورالعمل های مربوطه و قانون شهرداری و سایر مقررات قانونی موضوعه صورت گیرد.

همانطور که میبینید سازمان مدیریت پسماند ۲۳ وظیفه برعهده دارد. کدامیک از این ها اما در مدیریت سازمان مدیریت پسماند انجام می شود یا انجام شده است؟! شاید اولین کاری که می بایست انجام شده باشد و پایه همه این وظایف و اهداف نام برده شده است، داشتن اطلاعات و آمار درست از
۱٫ وزن زباله
۲٫ آمار تجهیزات و شیوه مدیریت زباله در شهرهای مختلف
۳٫ اطلاعات دقیق و درست از مراکز دفن پسماند در استان گیلان
و … است.

آیا مدیریت سازمان و اداره کل محیط زیست به عنوان ناظر قانون مدیریت پسماند، توانایی ارائه یک آمار درست در این خصوص را دارند؟

حال که اهداف و موضوعات فعالیت سازمان و وظایف آن را میدانیم میتوانیم ارزیابی بهتری از مشکلات پسماند در استان گیلان داشته باشیم. مشکلاتی که مدت هاست رنگ و بوی بحرانی به خود گرفته است. به راستی مشکل اصلی در کجاست؟ مدیریت بحران یا بحران مدیریت؟!