میرزا کوچک خان ؛ مردی فراتر از زمان

سیدعبدالباقی اسحاقی: روحانی شهید و انقلابی بزرگ؛ میرزا کوچک خان جنگلی، بدون تردید یکی از مهمترین پدیده های قرن معاصر است که به سبب روحانی بودن و برخاستن از حوزه های علمیه، قدر و جایگاه وی، تا به امروز، ناشناخته ماند، به سبب:
* دشمنی عمیق مستکبرین خارجی.
* حسادت دست نشاندگان داخلی.
* کوتاهی کسانی که مدعی دوستی بوده ولی نمی خواستند ویژگی حوزوی بودن او را بپذیرند!
روشنفکر دینی واقعی
امروزه، به یقین می توان «میرزا» را یک روشنفکر دینی واقعی با دغدغه جدی تشکیل حکومت اسلامی دانست، که اندیشه ناب خود را از مکتب تشیع گرفته و دنبال بازگشت به خویشتن بود.
بر اساس داده های تاریخ، رفتارهای صریح و روشن وی در عرصه های گوناگون سیاسی، اجتماعی و عقیدتی ، می توان به این نکته مهم دست یافت که او، رسالت خویش را در دادن آگاهی به جامعه، بازیابی و بازآفرینی شخصیت اسلامی و ایرانی، و ایجاد وحدت کلمه در میان ملت ایران می دانست.
شناخت درد و درمان
میرزا، درد ایران را به خوبی شناخت، با عمق جانش آن را درک کرد، به شایستگی سخن گفت، با صلابت و استواری برای درمان آن، وارد میدان عمل شد و تا آخر، پای هدف والای خویش
ایستاد و هرگز کوتاه نیامد، هرچند که به قیمت از دست رفتن زندگی اش تمام شود.
اعتقاد به اسلام
میرزا، به درستی احساس کرد و به این اعتقاد عمیق رسید که تنها اسلام است که می تواند جامعه ظلم زده ایران در آن روزگار را دوباره زنده کند و روحی تازه ببخشد. زیرا این دین، از چنان ابعاد وسیع و متنوعی برخوردار است که هر کس می تواند، در رشته کاری خویش، زاویه هایی دقیق و تازه، از آن کشف نماید.
فراتر از زمان
میرزا، مردی آگاه به زمان و فراتر از زمان بود. گویا او می دید که بعد از گذشت پنجاه و هفت سال از شهادت خویش، تلاش ها به بار می نشیند و فرزندان روحانی اش، یک نظام اسلامی مقتدر و پایدار را در کشوری که به سرعت گرفتار غربزدگی می شد، بر سر کار می آورند.
اطلاعات تاریخی از میرزا
اطلاعات تاریخی موجود در باره میرزا کوچک خان جنگلی، در همین حد است:
۱ـ میرزا یونس استادسرایی معروف به «میرزا کوچک» فرزند میرزا بزرگ، در سال ۱۲۵۷ هجری قمری، در محله استادسرای شهر رشت، پای به جهان نهاد.
۲ـ وی در خانواده ای مذهبی از نظر عقیدتی، و متوسط از نظر اقتصادی، رشد نمود.
۳ـ او یک روحانی جوان بود که به حوزه علمیه شهر رشت رفت، و تحصیل علوم دینی را از مدرسه حاج حسن صالح(صالح آباد) آغاز، و بعد از آن، در مدرسه نائب الصدر، ادامه داد.
مکان های تحصیل علوم دینی که وی در آن ها، اشتغال به آموختن علم دین را پیگیری نمود، عبارت بودند از : حوزه علمیه قزوین، و مدرسه محمودیه در تهران.
خاستگاه دینی
بنابراین خاستگاه فعالیت های سیاسی و اجتماعی وی، قطعا یک خاستگاه کاملا دینی و اعتقادی بود که این مسئله در رفتارهای وی نیز به طور واضح دیده می شد.
وضعیت ظاهری
پیرامون وضعیت ظاهری او، نیز چنین می دانیم: قوی از نظر جسمی، با چشمانی زاغ و چهره ای لبخند بر لب، و از نظر برخوردهای اجتماعی، انسانی مؤدب، متواضع، نرمخو، مؤمن و اهل رعایت مسایل اخلاقی، سخنوری چیره دست و تأثیرگذرا، معتقد به رعایت حق و عدل، و طرفداران نجات مظلومان از سلطه مستکبران بود.
۴ـ شهادت میرزاکوچک خان در یازدهم آذر ۱۳۰۰ هجری شمسی، در میان سرمای شدید زمستان در کوههای تالش، اتفاق افتاد.
۵ـ دشمنانش ـ از انگلیس و شوروی و دست نشاندگان داخلی ـ به حدی نسبت به وی کینه داشتند که مدتی بعد از شهادت او ، وقتی جسم بی جان او و همراهش را در میان برف ها یافتند، حتی از بدن یخ زده وی نگذشتند، بلکه سرش را از بدن جدا کرده و جهت ابراز خوش خدمتی و سرسپردگی به استکبار جهانی و نماینده اش در داخل، برای رضاخان پهلوی فرستادند.
۶ـ میرزا کوچک خان در روز ۱۶ خرداد ۱۲۹۹ هجری شمسی، اقدام به تشکیل«جمهوری اسلامی» نمود و مرکز آن را در شهر رشت قرار داد.
نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی
۷ـ میرزا کوچک خان، طرفدار حقیقی «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» بود که پس از ۵۷ سال از شهادت وی، برای بار دوم، توسط حضرت امام خمینی(ره) بنیانگذار نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، مطرح گردید و با رهبری هوشمندانه آن امام باصلابت و هوشیار، و پیروی بی چون و چرای مردم، به پیروزی رسید.
میرزا از دیدگاه مقام معظم رهبری
مقام معظم رهبری در تاریخ ۸/۱۰/۱۳۸۹ در دیدار با هزاران نفر از مردم استان گیلان، فرمود: «نماد شجاعت و مجاهدت مردم گیلان، به حق، شهید بزرگوار میرزا کوچک خان جنگلی است، که برای اسلام، برای قرآن، برای اقامه دین، و در مقابله با بیگانگان و متجاوزان، در دوران غربت، قیام کرد و یاد او، هرگز نباید فراموش شود».
ویژگی های برجسته میرزا
ویژگی های برجسته میرزاکوچک خان از دیدگاه ایشان را می توان در موارد زیر، خلاصه نمود:

۱ـ میرزا، یک مرد تنها، با ایمان و باصفا بود که به دو قدرت بزرگ آن روز دنیا ـ روس و انگلیس ـ یک «نه» بزرگ گفت.
۲ـ میرزا، حاضر نشد با دست نشانده انگلیس ها ـ رضاخان ـ کنار بیاید، همچنان که حاضر نشد با دیگر سرسپردگان همانند احسان الله خان، دست همراهی بدهد.
۳ـ میرزا، از پناه بردن به بیگانگان، حتی با توجیهاتی مانند مصلحت اندیشی و سیاستمداری، خودداری ورزید.
۴ـ میرزا، اگر چه در وسط جنگل های گیلان، در مظلومیت و تنهایی از دنیا رفت، ولی شخصیت خویش را در تاریخ ایران، تثبیت کرد و به یک مشعل فروزان، تبدیل شد.
۵ـ میرزا، از همت و اراده و شخصیت و هویت خود خرج کرد، برای این که به یک نسل، هویت، شخصیت، نیرو و اراده ببخشد، و این، بسیار باارزش است.
(برداشت آزاد از بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با جوانان و فرهنگیان، در مصلای رشت، اردیبهشت سال ۱۳۸۰)