موزه مشروطه تبریز ۱۹سال پیش، رشت همچنان خاموش

خانه علی موسیو، عمارت ختایی، خانه حاج مهدی کوزه کنانی. این ۳عمارت سالهاست در شهر تبریز، موزه شده و بخشی از اسناد تلاش مشروطه خواهان آذربایجان را روایت می کند.

خانه حاج مهدی کوزه کنانی، معروف به ابوالمله، دو سال قبل از انقلاب اسلامی در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت و در سال ۱۳۶۷ به عنوان موزه مشروطه تبریز تغییر کاربری یافت.

خانه «علی موسیو» معروف به خانه غیبی و خانه «ختایی» در سال ۹۱ توسط شهرداری تبریز تملک و تغییر کاربری پیدا کرد. در خانه علی موسیو، تنها تصویر و سردیس اولین زن پیشگام در مشروطه تبریز یعنی «زینب پاشا» به نمایش درآمده، شهرداری تبریز حتی تنها قطعه چینی تولید شده توسط کارخانه علی موسیو را از بازماندگان این مشروطه خواه دریافت و از کرج به زادگاهش بازگردانده است.

حالا اینجا درمرکز استان گیلان، نه تنها مجاهدان مشروطه خواه شناخته شده نیستند بلکه کمتر کسی می داند که میرزا حسین خان کسمایی، لیلای گیلانی و عذرای کردستانی و… چه خدماتی برای پیشبرد مشروطه داشته اند، و اولین اعلامیه مشروطه خواهان از بالکن مریضخانه بلدیه رشت قرائت شده است.

خانه میرزا حسین خان کسمایی در سبزه میدان، مریضخانه بلدیه در ابتدای خیابان سعدی، عمارت خواجه آوادیس در حیاط اداره ارشاد شهرستان رشت و عمارت خلیل رفیع در میدان صیقلان هرکدام بناهایی هستند که قابلیت تغییر کاربری به موزه مشروطه را دارند.

سالهاست مدیران شهرداری و اعضای شورای شهر وعده های پرطمطراق ایجاد موزه مشروطه می دهند، وعده هایی که از بند سخن آن سوتر نرفته است. رئیس و اعضای کمیسیون فرهنگی شورای چهارم بارها در مصاحبه های مطبوعاتی خود تغییر کاربری عمارت بلدیه و یا خانه میرزا خلیل رفیع  را به موزه مشروطه وعده دادند.

سال گذشته، اولین جرقه برای ایجاد خانه مشروطه رشت زده شد و در دفترچه پیشهادی  بودجه شهرداری رشت، مبلغ ۵/۰۰۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال بودجه نقدی به منظور مرمت خانه مشروطه کد دار گردید، اما از آنجا که پرداختن به امور فرهنگی زیربنایی،  اولویت آخر مدیران شهرداری رشت است و ظاهرا در فقدان نظارت درست شورای شهر،  همین کد بودجه  نیزجابجا و در بخش های دیگری هزینه شد.

طبق مصوبه شورای دوم، خانه میرزا خلیل رفیع، اولین شهردار رشت و کسی که به گفته مورخان طراح قتل آقابالاخان، حاکم مستبد گیلان بوده، می باید به عنوان «موزه اسناد تاریخی شهر رشت» تغییر کاربری یابد. اما نه تنها این مصوبه همچنان خاک می خورد بلکه  عمارتی که بانی اش در زندان قازامات روسیه اسیر بود، همچنان به عنوان ساختمان اداری شورای شهر استفاده می شود. کاربری نامطلوبی که هر روز به فرسایش این عمارت با معماری روسی آسیب می زند.

اعضای شورای سوم و چهارم برای همین یک خانه -که به همت شورای اول خریداری و مرمت شد- هزار وعده وفا نکرده داده اند.

بجز شورا و شهرداری، باید سوال کرد چرا دیگر متولیان فرهنگی  استان که بودجه های دولتی هم دریافت می کنند، در ایجاد موزه مشروطه هیچ گامی برنداشته اند!

از سازمان میراث فرهنگی به عنوان مالک خانه میرزا حسین خان کسمایی، از سردمداران اصلی مشروطه خواه که اموال شخصی خود را هم در راه فتح تهران هزینه کرد،  باید پرسید چرا  این عمارت به موزه مشروطه تغییر کاربری نمی یابد؟! این خانه سالهاست گنجینه رشت شده،  اما وسعتش نه در حد و اندازه تاریخ و تمدن گیلان زمین است و نه کاربری آن در خور فعالیت های یک شاعر و نقاش مشروطه خواه.

اداره کل فرهنگ و ارشاد نیز خاموشی اختیار کرده است. درحالی که عمارت زیبای «خواجه آوادیس» در حیاط اداره ارشاد رشت می تواند موزه مشروطه شده و تکمیل کننده مجموعه بناهای میراثی میدان شهرداری رشت باشد.

« خواجه آوادیس» بخشی از هویت تاریخی رشت است؛ تاجر ابریشمی که بعد از حمله مهاجمان ترک به ارامنه، (در زمان نهضت جنگل) خانه اش پناهگاه آسیب دیدگان بود. وی موسس مدرسه ای است که از سالن نمایش  همین مدرسه (مگردیج آهور دانایان) تئاتر به عنوان یکی از مظاهر تجدد در رشت  و گیلان ترویج یافت.

 اما با وجود ثبت میراثی این بنا در ۸۶/۱۲/۲۶ از همان سال این عمارت به حالت اغما افتاده و حیاط این عمارت نیز به عنوان پارکینگ کارکنان اداره ارشاد استفاده می شود. هرچند با هزینه سازمان میراث فرهنگی بخشی از سقف بنای آوادیس مرمت شد و لی اداره ارشاد به عنوان مالک بنا تاکنون هزینه ای برای مرمت و نگهداشت خانه ای که از رئیس شورای خلیفه گری ارامنه رشت، «آرتوش آوانسیان» خریداری کرد؛ نپرداخته است.

از مرکز اسناد و کتابخانه ملی گیلان نیز تاکنون خیری برنیامده، هرچند مدیر کل مرکز اسناد و کتابخانه های گیلان در تاریخ ۹۴/۱۰/۲۷ به همراه دکتر دباغی، مدیر کل حقوقی استانهای این سازمان در کشور  با حضور در شورای شهر، وعده تکمیل کتابخانه مرکزی رشت و ایجاد تالار الکترونیک را دادند و اعلام کردند پس از تکمیل تالار، اسناد گیلان  را از تهران به رشت بازمی گرداند، اما این وعده نیز از تالار شورا فراتر نرفت و در عوض مدیر کل  مرکز اسناد گیلان در تهران ارتقا درجه یافت.

 سالروز فتح تهران بوسیله مشروطه خواهان گیلانی با همیاری مشروطه خواهان بختیاری نزدیک است. فتحی که اگر آغازگر آن گیلانیها نبودند و در زمان محاصره تبریز، قزوین را به استیلای خود درنمی آوردند؛  نه تهرانی فتح می شد و نه مجلس دومی اعاده می گشت.

بی شک تا ایجاد موزه مشروطه از سوی فرهیختگان و مورخان گیلان به عنوان یک مطالبه بحق مطرح و پیگیری نشود، صندلی مسئولان در میان وعده ها دست به دست می شود.

۱۴مرداد ۱۲۸۵ بالاخره مظفرالدین شاه فرمان مشروطه را امضا کرد.حال باید دید متولیان فرهنگی، از این رویداد تاریخی تنها به منظور مصاحبه های مطبوعاتی خود بهره می جویند و یاد نخستین گام برای احداث موزه مشروطه رشت همین اَمرداد برداشته می شود.