به گزارش قلم‌آزاد، خانه های تاریخی شیراز در دسته جاذبه‌های پرطرفدار آن قرار دارند. این بناها مملو از زندگی‌هایی هستند که در آن‌ها وجود داشته و هنوز هم در بندبند آجرشان موج می‌زند. خانه‌هایی که اگر حتی چند بار هم به ملاقات آن‌ها رفته‌اید، باز هم برای دیدار مجدد شما مشتاق هستند و با آغوش باز شما را در خود می‌پذیرند. این بناها امروزه بیشتر تبدیل به موزه شده‌اند و گاها ورود به محیط درونی آن‌ها ممنوع است. اما درعین‌حال هستند خانه‌هایی که می‌توانید در آن‌ها قدم بزنید و به تماشای تاریخ در کاشی‌های آبی‌رنگ و آیینه‌های زنگارگرفته آن‌ها بنشینید.
خانه های تاریخی شیراز و ملاقات با شیراز قدیم
خانه های تاریخی شیراز هنوز هم مملو از عطر بهتر نارنج هستند. هنوز هم پنج‌دری‌ها و ارسی‌های رنگارنگ زمستان‌نشین و تابستان‌نشین آن‌ها رو به حیاط مرکزی خانه باز می‌شود و این یک رسم قدیمی در شیراز است که تمام پنجره‌های یک‌خانه، تصویری از درخت سرسبز نارنج را برای شما قاب بگیرند. ما در ادامه با سفری به قلب زیبایی‌های این خانه‌ها، در کنارتان هستیم.
۱. خانه های تاریخی شیراز و خانه منطقی نژاد
آدرس: شهرداری منطقه ۸ شیراز، بلوار شهید دستغیب، نزدیک به مسجد نو.
خانه منطقی نژاد یکی از آن خانه های تاریخی شیراز است که تا از نزدیک آن را نبینید و درودیوار آن را لمس نکنید، محال است که عمق آرامش آن در جانتان نفوذ کند. این خانه از همان ابتدای ورود شما را به یک بزم نور و رنگ و موسیقی دعوت می‌کند. در وسط خانه مانند تمام خانه های تاریخی شیراز شما یک حوض آبی می‌بینید که دورتادور آن اتاق‌ها با پنجره‌های ارسی خود، در حال تماشای مهمانان هستند. حیاط این خانه نیز به‌رسم تمام خانه های شیراز مملو از درختان بهارنارنج است. حیاط آجرفرش است و زیباترین تصویری را که می‌توان از یک‌خانه تاریخی در ذهن مجسم کرد، در مقابل شما به نمایش درمی‌آورد. این خانه باقیمانده از دوران قاجار است و در فاصله کوتاهی از حرم حضرت شاه‌چراغ قرار گرفته است.
تزیینات چشمگیر خانه منطقی نژاد
عمارت اعیان‌نشین باشکوهی که متعلق به یکی از تجار نامدار شهر بوده و با تزیینات زیبا و چشمگیرش همچنان جلوه‌گری می‌کند. از جمله تزیینات آن می‌توان به تزیینات ورودی اشاره کرد. مالک این خانه که از پارچه‌های باارزش هندی استفاده می‌کرده، کتیبه‌ای از قرآن را در سر در این خانه قرار داده است. گل‌های شمعدانی در حیاط، در کنار تخت‌های چوبی نشیمن و حوض آبی این خانه فضای حیاط را به‌شدت دلنشین کرده است.
شاید ندانید که در دیوار شاه‌نشین نقاشی‌هایی چشمگیر و تماشایی وجود دارد که در کنار هنر آیینه‌کاری این عمارت و گچ‌بری‌هایش، شما را به یک سمفونی زیبا از نور و رنگ دعوت می‌کند که متعلق به سقف اتاق شاه‌نشین است. در حال حاضر این خانه‌موزه موسیقی است و سازهای قدیمی، اتاق‌های دیداری و شنیداری، کارگاه ساخت ساز، آرشیو موسیقی‌های تصویری و صوتی و اسناد دست‌نوشته و همین‌طور تندیس هنرمندان در آن نگهداری می‌شود. موزه موسیقی خانه منطقی نژاد به موزه آواها و نواها نیز شهرت دارد.
۲. خانه تاریخی محتشم و گذری از زندیه تا قاجاریه
آدرس: شهرداری منطقه ۸ شیراز، خیابان ۲۲ بهمن، بین خیابان ناصرخسرو و خیابان فردوسی در محله زندیه.
در میان خانه های تاریخی شیراز خانه محتشم یکی از قدیمی‌ترین خانه ها در شهر شیراز به حساب می‌آید که قدمت آن از زندیه آغاز شده و به قاجاریه می‌رسد. این خانه در حوالی ارگ کریم‌خان و البته در محله زندیه قرار دارد که شما در مدت‌زمان ۱۰ دقیقه از این خانه تا ارگ کریم‌خان را با پای پیاده طی خواهید کرد. موقعیت جغرافیایی این خانه تاریخی و قدیمی در خیابانی قدیمی است که سابقاً به آن خیابان شاپور گفته می‌شده است.
بخش غربی این بنا متعلق به دوران زندیه و قسمت شرقی آن کاملاً متعلق به دوران قاجاریه است. این خانه قسمت‌هایی مانند اتاقک پستو، شاه‌نشین، حیاط، تالار اصلی، ستون‌های سنگی، اُرسی، اتاق‌های سه‌دری و قسمت‌های دیگر دارد. سنگ‌های متعدد حجاری شده با نقش‌های زیبای حیوانات و گیاهان، گچ‌بری‌ها، نقاشی‌های زیبای رنگ‌روغن بر روی سقف چوبی بنا، آینه‌کاری‌ها، کاشی‌کاری‌ها، گره چینی‌ها و سایر تزیینات معماری اصیل ایرانی، در این خانه کهن به‌وضوح دیده می‌شود. این بنا در حال حاضر متعلق به میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان فارس است و معاونت این حوزه در خانه تاریخی محتشم شیراز مستقر شده است.
۳. خانه شاعر شوریده شهر، شوریده شیرازی
آدرس: شهرداری منطقه ۸ شیراز، محله سردزک، روبروی مسجد حاج باقر، ابتدای کوچه هفت پیچ.
این خانه تاریخی در میان خانه های تاریخی شیراز یکی از زیباترین آن‌ها است. این خانه در یکی از قدیمی ترین محلات شیراز است که از یک طرف به حرم حضرت شاه‌چراغ، از یک سمت به دروازه کازرون شیراز و از سمتی دیگر به آرامگاه سیبویه دسترسی دارد.
یک‌خانه قاجاری که متعلق به شاعر نامدار شیرازی “حاج‌محمد تقی” با لقب “فصیح المک” و متخلص به شوریده شیرازی بوده است. این شاعر قصیده‌ها و قطعه‌های نامدار و معروفی دارد. یک شاعر ادیب ایرانی که در حال حاضر در همسایگی و مجاورت سعدی شیرازی آرمیده و عمارت و خانه تاریخی آن یکی از دیدنی‌ها و جاذبه‌های شیراز به حساب می‌آید. بنای منزل این شاعر شوریده دوطبقه بوده و با حیاط مرکزی در دورانی، بسیار پررونق و پر رفت‌وآمد بوده است. این خانه تاریخی از آن خانه‌هایی است که بیشترین مهمانان سرشناس شیرازی و اشراف را در دوران قدیم به خود دیده است. سقف‌های تزیین شده، کاشی‌کاری‌های منحصر به فرد، گچ‌کاری‌ها، ارسی‌های چوبی، سنگ‌های اِزاره زیبا و مشبک و دیگر تزیینات، از امتیازات بی‌نظیر این خانه تاریخی در شیراز محسوب می‌شوند.
۴. خانه زیبای نصیرالملک شیراز
آدرس: محله تاریخی گود عربان (گودعربون)، انتهای خیابان لطفعلی‌خان زند، مابین خیابان‌های روزبهان و بلوار دستغیب، در جوار مسجد نصیرالملک.
اگر به شیراز سر زدید در میان خانه‌های تاریخی ایران حتماً از خانه تاریخی و زیبای نصیرالملک در کنار مسجد صورتی یا همان مسجد نصیرالملک دیدن کنید. این خانه هم از دیگر شاهکارهای دوران قاجار است که در حال حاضر قسمتی از مجموعه بزرگ و زیبای جلوخان که فضایی شبیه به میدان است، به حساب می‌آید. این بنا را “حاجی میرزا حسنعلی خان نصیرالملک” که فرزند “حاجی قوام الملک” حاکم وقت فارس در دوران قاجار بود، بنا کرده است.
از ویژگی‌های منحصر به فرد این خانه می‌توان به زیرزمین پیچ‌درپیچ و وسیع آن اشاره کرد. زیرزمین آن نورگیرهای کار شده و مشبکی از جنس سنگ دارد و قوس‌های زیبای آن هوش از سر شما خواهد برد. حیاط‌های شمالی و همین‌طور جنوبی، یک حوض مستطیل شکل در میانه حیاط، اتاق‌های بزرگ با ارسی، زیرزمین، شاه‌نشین، تالار اصلی، اتاق‌ها و دیگر قسمت‌ها، تمام موجودیت این خانه را تشکیل می‌دهند. البته این خانه را در حال حاضر تمام قسمت‌های خود را ازدست‌داده و تنها تالار اصلی، زیرزمین و حیاط آن باقیمانده است. شیشه‌هایی که در ارسی‌های چوبی دیده می‌شوند، سهم عظیمی در زیبایی ظاهر و نمای این خانه تاریخی دارند. تمامی ارسی‌ها با شیشه‌های کاملاً رنگین زیبا مزین شده‌اند و در کنار آینه‌کاری‌ها و گچ‌بری‌ها، هرچه‌تمام‌تر زیبایی این خانه را به تصویر می‌کشند. این خانه بعد از اینکه مرمت شد به پایگاه پژوهش بافت قدیم شیراز تبدیل گردید.
۵. خانه تاریخی زینت الملک، همسایه دیواربه‌دیوار نارنجستان قوام
آدرس: محله تاریخی گود عربان (گودعربون)، انتهای خیابان لطفعلی‌خان زند، کوچه نارنجستان قوام.
تصور همسایگی با یک باغ زیبا و سرسبز مملو از نارنج می‌تواند هر فردی را از خود بیخود کند. خانه زینت الملک در همسایگی نارنجستان قوام قرار گرفته و از جذابیت‌های غیرقابل‌انکار شهر شیراز است. ارتباط زیرزمینی این دو بنا با یکدیگر از جمله اتفاقات خوشایندی است که می‌توان به آن در میان خانه های تاریخی شیراز، اشاره کرد. مسیری که به عنوان اندرونی شما را از قلب خانه زیبای زینت الملک به قلب بنای نارنجستان قوام می‌رساند. بنایی تاریخی که با سبک معماری منحصر به فرد و اصیل ایرانی طراحی و اجرا شده و مملو از کاشی‌کاری، آینه‌کاری و گچ‌بری است که در کنار نقاشی‌های کشیده شده بر روی سقف چوبی، شما را به یک نمایشگاه نگارگری و هنر ایرانی دعوت می‌کند.
این عمارت زیبا که نام دیگر آن “موزه مادام توسو” است در زیرزمین خود تندیس‌های مومی از مشاهیر ادبی و تاریخی شیراز دارد که گنجینه‌ای ارزشمند محسوب می‌شود. وارد حیاط زیبای خانه زینت الملک که می‌شوید، حیاط کوچک است اما در دو طرف شما عمارت‌های تابستان‌نشین و زمستان‌نشین باشکوه هرچه‌تمام‌تر شما را به خود دعوت می‌کنند. زیرزمین این عمارت در روزهای گرم تابستان شیراز، یکی از راه‌های فرار از گرما به حساب می‌آید و شما را با دیدنی‌های خود بیش‌ازپیش شگفت‌زده می‌کند.
۶. موزه لباس شیراز در خانه صالحی
آدرس: مقابل حرم شاه‌چراغ، ضلع جنوبی مسجد شهدا یا مسجد نو سابق، بخش ابتدایی کوچه هفت پیچ.
خانه خوش‌نقشه و تاریخی صالحی نیز از بازماندگان دوران قاجار است که طرح آن مانند تمام خانه های قدیمی ایرانی، از اندرونی و بیرونی تشکیل شده. این خانه در حال حاضر به عنوان موزه لباس‌های سنتی در شیراز فعالیت دارد. بعد از اینکه از دالان ورودی به حیاط رسیدید، در وسط آن حوضی قرار گرفته است که در سه ضلع خانه با اتاق‌های سه‌دری و پنج‌دری شما را به عمیق‌ترین آرامش دنیا دعوت می‌کند. هنرهای اصیل ایرانی مانند کاشی‌کاری با طرح‌های منحصر به فرد گل مرغ، اسلیمی و پادشاهان ادوار مختلف در جای‌جای این خانه مشاهده می‌شود. همین‌طور کاشی‌کاری‌ها، گچ‌بری‌ها، گره چینی‌ها و دیگر تزیینات در بنای خانه تاریخی صالحی به‌وفور دیده می‌شوند.
اگر با قصد بازدید از این بنا، عازم خانه تاریخی صالحی شدید در کنار مشاهده پوشش سنتی مردمان شیراز قدیم، از معماری منحصر به فرد و بادقت این بنا که تأکید زیادی بر هماهنگی میان رنگ‌ها، طرح‌ها و جزئیات دارد هم لذت ببرید.
۷. خانه توکلی شیراز و شروع داستان حضرت یوسف
آدرس: محله تاریخی گود عربان (گودعربون)، خیابان لطفعلی‌خان زند، کوچه ۱۸۴، پلاک ۸.
از جمله دیگر خانه‌های تاریخی شیراز که دیدن آن ارزش سفر به این شهر را دارد، خانه توکلی است. بنایی متعلق به دوره قاجار که مساحت آن ۳۰۰ متر بوده و پنجره‌های پرکار مشبک آن از امتیازات منحصر به فرد بنا به حساب می‌آیند. این پنجره‌ها را باهدف تهویه و عبور نور بنا کرده بودند که البته سبک خاص آن نشان می‌دهد که کاملاً متعلق به دوران قاجار است.
بنای اصلی یک ایوان به سمت حیاط خانه دارد و زیرزمین سر تا سری آن از دیگر ویژگی‌های خاص آن محسوب می‌شود. کاشی‌کاری‌های انجام شده در محیط داخلی خانه نشان می‌دهند که روزی این بنا یک قهوه‌خانه سنتی بوده است. در زیرزمین می‌توانید هنر کاشی‌کاری معرق و هفت‌رنگ را به‌وضوح مشاهده کنید. داستانی که کاشی‌کاری‌ها روایت می‌کنند تصویر گویای داستان زندگی حضرت یوسف است. اما تمامی کاراکترها پوششی به سبک قاجار دارند. حتی از هنر کاشی‌کاری هفت‌رنگ هم در حیاط استفاده شده و این کاشی‌کاری‌ها با صورت و تصویر اشخاصی نامدار مانند شاه اسماعیل، سلیمان نبی و غیره منقش شده‌اند. دالان و بخش ورودی، ایوان، حوض، حیاط مرکزی با بنای چهارطرفه، مطبخ، اسطبل و قهوه‌خانه از اجزای اصلی این بنا محسوب می‌شوند.
۸. خانه تاریخی صابر و هنر ظریف قرینه‌سازی
آدرس: مقابل حرم شاه‌چراغ، محله سر باغ، بن‌بست کدخدا، پلاک ۶۲.
در میان خانه های تاریخی شیراز خانه صابر هم دیدنی و جذاب است. صاحب این خانه یک تاجر شیرازی به نام “حسنعلی صابر سنگری” بوده که در اواخر دوران زندیه و ابتدای حکومت قاجار این بنا را ساخته است. این بنا در دوران خود یک سبک نوین از معماری و طراحی ایرانی محسوب می‌شده. بد نیست بدانید که این خانه کاملاً قرینه‌سازی شده و ظرافت این قرینه‌سازی در تمام اجزای آن قابل مشاهده است. این قرینگی به نحوی ظریف و کاملاً هوشمندانه اجرا شده که تصویر پلان بنا که از بالای بام آن قابل مشاهده است، یک پلان قرینه کامل با رعایت تمام جزئیات را به‌صورت موازی و یکسان از یک محور مرکزی، به شما نشان می‌دهد.
حیاط مرکزی، اتاق‌های پنج‌دری و سه‌دری، حوض، ایوان با ستون‌های کاملاً چوبی، سقف چوبی و دیگر اجزا، محیط و بخش داخلی آن را تشکیل داده‌اند. قرینگی منحصر به فرد این بنا در کنار آجرکاری‌ها، گچ‌بری‌ها، معرق‌کاری‌ها، مشبک‌کاری‌ها و گره چینی‌ها ظاهری خاص به این عمارت داده است. این مجموعه که از زیباترین خانه های تاریخی در شهر شیراز محسوب می‌شود، در بخش اندرونی و هم در بخش بیرونی با جزئیات کامل اجرا شده است. در حال حاضر این بنا خانه هنر شیراز است و هنرمندان شیرازی نمایشگاه‌های خود را در آن برپا می‌کنند.
۹. خانه ضیاییان، تلفیق هوشمندانه سادگی و اصالت و هنر
آدرس: شهرداری منطقه هشت شیراز، محله سنگ سیاه، خیابان قاآنی کهنه یا شمالی، کوچه مُقَنی ها.
در محله تاریخی و زیبای سنگ سیاه، خانه تاریخی ضیایی قرار دارد که متعلق به یکی از افراد نامدار و سرشناسان شیراز بوده و باقیمانده از دوران قاجار است. گفته‌اند که این خانه بیشتر از صدسال قدمت دارد و البته درودیوار آن گواه این ادعا هستند. از جمله ویژگی‌های آن که سبب شهرت بنا شده سادگی و نجابت بنا است که تزیینات کم در تمام اجزاء آن، گویای این حقیقت هستند. بااین‌حال شما در تمام قسمت‌ها می‌توانید هند کاشی‌کاری هفت‌رنگ را به‌وضوح مشاهده کنید. این کاشی‌کاری‌ها و ضیافت رنگ‌ها در تمام قسمت‌های بنا، در جوار سادگی بی‌مثال آن، بنا را به یک عمارت خاص تبدیل کرده است.
همچنین بد نیست بدانید که در زمان بازدید از این خانه تاریخی زیبا حتماً داستان‌های نقش بسته بر کاشی‌های خوش‌رنگ و لعاب آن را دنبال کنید. این کاشی‌ها که در دیوار حیاط خانه و همین‌طور در حاشیه درب‌ها و پنجره‌های عمارت به چشم می‌خورند، شما را به یک داستان سریالی جذاب از تاریخ ایران دعوت می‌کنند. ایوان، مطبخ، سرداب، حمام، اتاق‌های چهاردری و سه‌دری و دیگر اجزای خانه، این بنا را تشکیل داده‌اند. بد نیست بدانید که خانه تاریخی ضیاییان را در دهه ۸۰ کاملاً مرمت کردند و در حال حاضر تحت عنوان هنر سرای شیراز، فعال است.
۱۰. خانه های تاریخی شیراز، خانه هنرمندان، فروغ الملک
آدرس: گذری سنگ سیاه شیراز، خانه تاریخی فروغ الملک.
خانه فروغ الملک هم از دیگر خانه های برجای‌مانده از دوران قاجار و البته دوران پایانی آن است که در کنار بقعه بی‌بی دخترون (بی‌بی دختران) در محله سنگ سیاه قرار گرفته. این خانه سه‌طبقه از آشپزخانه، حوض‌خانه، اتاق‌های پنج‌دری، شاه‌نشین، اصطبل و دیگر اجزا تشکیل شده و تزیینات معماری سنتی آن روایت از شکوه دوران قاجار دارد. مشبک‌کاری‌ها، گچ‌کاری‌ها، آجرکاری‌ها، کاشی‌کاری‌ها و دیگر هنرهای موجود در این بنا، از امتیازات منحصر به فرد آن محسوب می‌شوند. در حال حاضر این بنا موزه مشکین فام شیراز و موزه هنرهای تجسمی است که البته به آن موزه هنرهای معاصر هم گفته می‌شود. هنرمندان شیرازی یعنی خطاطان، عکاسان، نقاشان و دیگر هنرمندان از این بنا به عنوان یک موزه معاصر بهره می‌برند و آثار خود را در آن به نمایش می‌گذارند.
۱۱. موزه خاتم‌کاری شیراز، خانه سعادت
آدرس: شهرداری منطقه هشت، بلوار شهید دستغیب، گذر تاریخی سنگ سیاه.
آخرین بنا از خانه های تاریخی شیراز خانه سعادت است که عمارتی جذاب در بافت قدیم بوده و از جمله جاذبه‌های محله سنگ سیاه محسوب می‌شود. در اصل این بنا به یک تاجرزاده با نام “حاج میرزا آقا سعادت: فرزند “سید علی‌اکبر” تعلق داشته و بنای اصلی بازمانده از خانه های خوش نقش‌ونگار قاجار است که از چشمگیرترین دیدنی‌ها و جاذبه‌های تاریخی در شیراز به حساب می‌آید. تزیینات آن کاملاً به سبک معماری بااصالت ایرانی بوده و هنرهای کاشی‌کاری، آجرکاری، گچ‌کاری، حجاری و گره چینی در گوشه‌گوشه آن بیداد می‌کنند.
این بنا دو ورودی در ضلع‌های جنوبی و شرقی دارد که در کنار حیاط، راهرو ها، اتاق‌های پنج‌دری و سه‌دری، زیر زمین و دیگر نقاط خانه یک عمارت جذاب را تشکیل داده‌اند. خانه سعادت در دوران ما به عنوان موزه خاتم فعال است و بازدید از آن برای تمام گردشگران و مسافران کاملاً آزاد است. دیدن این خانه تاریخی به‌شدت جذاب و خاطره انگیزه است چون شما را باهنر اصیل خاتم‌کاری که زادگاه اصلی آن شیراز است بیشتر و از نزدیک‌تر آشنا خواهد کرد. همچنین بد نیست بدانید که این بنا در سال ۱۳۸۴ به طور کامل مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.
شهر شیراز و تمام جاذبه‌های آن در یک نگاه
قصد ما از این مطلب معرفی خانه های تاریخی شیراز بود که البته تمام خانه های تاریخی این شهر به این موارد خلاصه نمی‌شوند. واقعیت این است که شیراز مملو از خانه های تاریخی متعدد و زیبایی است که متأسفانه غالب این خانه ها مورد بی‌مهری قرار گرفته‌اند و در حال تخریب‌شدن هستند یا به طور کامل تخریب شده‌اند. البته بودونبود این خانه‌ها نمی‌تواند مهر تأییدی بر اصالت ایرانی ما و خصوصاً مردم شیراز باشد. اما واقعیت این است که بودنشان هزار بار بیشتر از نبودنشان به ما کمک خواهد کرد که به گذشته باشکوه و پرافتخار خود، ببالیم.
منبع: الی گشت
ارسال دیدگاه