محروم ساختن زنان از آزادی خشونت علیه آنهاست

حرف تازه – نشست واکاوی خشونت علیه زنان به مناسبت ۲۵ نوامبر توسط جمعیت زنان مسلمان نواندیش عصر دیروز در سالن فیاض بخش بهزیستی برگزار شد.

در این نشست جمعی از فعالین اجتماعی٬ سیاسی و دانشجویان حضور داشتند.

خشونت علیه زنان فراگیرترین نقض حقوق بشر

سیده ریحانه میرحبیبی دبیر جمعیت زنان مسلمان نواندیش گیلان در ابتدای این برنامه با اشاره به ۲۵ نوامبر که از سال ۱۹۸۱ به عنوان روزجهانی رفع خشونت علیه زنان نامگذاری شده گفت: در ۲۵ نوامبرسال ۱۹۶۰ میلادی سه خواهر اهل جمهوری دومینیکن در حوزه دریای کارائیب قاره امریکا با نام خواهران میرابل،پس از ماهها شکنجه،توسط سازمان امنیت ارتش این کشور به قتل رسیدند. جرم این سه خواهرشرکت در فعالیت های سیاسی علیه رژیم دیکتاتوری حاکم بر دومینیکن بود

او افزود: ۲۱ سال بعددرسال۱۹۸۱ در همایش بوگوتا پایتخت کلمبیا،مدافعان حقوق زنان در امریکای لاتین،پیشنهاد اختصاص روزقتل خواهران میرابل را به روز نهی از خشونت علیه زنان مطرح کردند. هدف از این پیشنهاد ادای احترام به تلاش و جسارت این خواهران وترغیب افکارعمومی به نهی از خشونت علیه زنان بود.

میرحبیبی ۲۵ نوامبر را تاکیدی ضروری ودوباره بر انسانیت دانست و گفت: این روز تاکیدی براصول برابری وآزادی انسان اعم اززن ومرد دربرابر هرموضوع،مساله و فرصتی فارغ از تمایزات جنسی شان است.

او ادامه داد: سالروزی جهانی که متاسفانه نشان از آن دارد که پس از صدهاسال اندیشیدن،ظهورتمدنها و تجربه های مختلف ،همچنان زنان در بسیاری از نقاط جهان بالاجبار در وضعیتی فرودست وتحت فشارقرار دارند.

میرحبیبی همچنین ادامه داد: هیچگاه به صلح،آزادی وشکوفایی تمدن بشری دست نخواهیم یافت تا مادامیکه وضعیت زنان در جوامع مختلف اینگونه است و عواملی چون سنت های مخرب،باورهای سخت اندیشانه در درون لایه های اجتماع ،آداب ورسوم وهنجارهای فرهنگی،کلیشه های جنسیتی،نابربرای های سیاسی،اقتصادی و اجتماعی…براحتی حقوق زنان را نقض میکنند.

او خشونت علیه زنان را یکی از فراگیرترین مواردنقض حقوق بشردردنیای امروزعنوان کرد و گفت: همه کشورها اعم ازتوسعه یافته ودرحال توسعه مبتلا به این معضل هستند.آمارهای منتشرشده درجهان،نشانگراین است که ازهرسه زن درطول عمرخود،خشونت را از کسی که می شناسد،دوست دارد وبه وی اعتماد دارد،تجربه کرده است.

دبیر جمعیت زنان مسلمان نواندیش گیلان با اشاره به جنگ های رخ داده و آسیب پذیری زنان گفت: در تمامی جنگهایی که از ابتدای قرن بیستم تاکنون رخ داده،زنان از آسیب پذیرترین اقشارجوامع بوده وبیشترین آسیب ها را متحمل گردیده اند و در این اواخردر دوره بروز وحضورطالبان درافغانستان، داعش در عراق و سوریه،بوکوحرام درافریقا زنان خفت بارترین وتحقیرآمیزترین دوران عمر خویش را سپری کرده،وحشیانه موردظلم وتجاوز قرار گرفته اند. اکنون نیزاین زنان رنج از دست دادن فرزندان و خانواده از یک سو ،سرپرستی اعضای باقی مانده را بردوش میکشند.

میرحبیبی خشونت علیه زنان را پدیده‌ای جهانی و دردناک دانست و گفت: نشان می‌دهد درابعاد گوناگون جسمانی و روانی در سراسر جهان سلامت جسم و جان و روان آنان را بخطر می اندازد و حقوق انسانی شان را مورد تجاوز قرار می دهد.زنان از دیرباز در دو حوزه خصوصی و عمومی به شکل مستقیم یا غیر مستقیم و پنهان یا آشکار مورد ستم واقع شده‌اند.

او با بیان اینکه خشونت نسبت به زنان یکی از مشکلات اجتماعی است گفت: دنیا باپذیرش آن به عنوان اقدامی ضدبشری،بدنبال مهارو مقابله باآن است.در اجلاس سازمان ملل باصدور قطعنامه جهان علیه خشونت وافراط گرایی به حذف خشونت علیه زنان و آثار سوئی که خشونت بر جنبه های مختلف سلامت یک زن اعمال می کند،پرداخته است و اگرپاره ای از کشورها توانسته اند در زمینه کاهش خشونت ها علیه زنان به موفقیتهایی دست یابند،استفاده ازتجارب وبرنامه های کشورهای مختلف بوده است.

میرحبیبی سپس به ایران اشاره کرد و گفت: اما انچه در ایران اتفاق افتاده،عدم گزارش بخش عمده ای از این خشونت هاست که مهم‌ترین دلیل استمرار خشونت علیه زنان ، سکوت و سازش، پذیرش خشونت و اعتراض­نکردن زنان به آن است. در کشور ما نیزدر سالهای اخیر، «نه به خشونت علیه زنان» ابعادعینی تری پیدا کرده است.

این فعال اجتماعی تدوین لایحه ی منع خشونت علیه زنان وتلاش برای تصویب آن، به‌منظور دفاع از حقوق زنان و حمایت قانونی از حیثیت و منزلت اجتماعی، خانوادگی و شخصیتی زن به‌عنوان مهم‌ترین گروه اجتماعی ٬ ‌فعال شدن فراکسیون زنان مجلس دهم برای پیگیری وتصویب لوایح ضدخشونت و حساس شدن رسانه ها به موضوع خشونت علیه زنان را ازآثار آن دانست.

پیشگیری از خشونت با آگاه سازی

میرحبیبی پیشگیری ازخشونت وپایان دادن به آن درنخستین گام باگفتگو عنوان کرد و گفت: امید داریم به اهداف آشنا کردن وآگاه ساختن زنان با ابعاد خشونت واشکال آن ٬ تشکیل وگسترش شبکه های زنان ومردان با هدف آموزش وارتقای آگاهیها ومهارتها ؛توانمندسازی آنان به منظورارتقای خودباوری وبهبودفرصتهای زندگی وشغلی آنان٬ آموزش متخصصین بهداشتی وپلیس وتهیه دستورالعمل هایی برای مواجهه با قربانیان خشونت٬ استفاده از ظرفیتهای حقیقی وحقوقی کشور برای کاهش آسیبهای اجتماعی دست پیدا کنیم.

میرحبیبی در پایان ابراز امیدواری کرد: با توجه به اینکه زنان به عنوان الگوی مثبت والهام بخش جامعه اندو بدون تردید قانون منع خشونت علیه زنان در کشور،ضرورت جدی و یکی از مطالبات اساسی شهروندان کشور و جامعه بین المللی ست با پیگیری نمایندگان مجلس ومعاونت اموربانوان وخانواه ریاست جمهوری،فعالین حوزه زنان،تشکل های زنان ورسانه ها،لایحه تامین امنیت زنان شاهد تغییر شرایط باشیم.

در این نشست اکبری معاونت اجتماعی اداره کل بهزیستی گیلان نیز حضور پیدا کرد و با اشاره به اشاره به انواع خشونت علیه زنان به اهمیت شناخت مردم از اورژانس۱۲۳ پرداخت.

محروم ساختن زنان از آزادی خشونت علیه آنهاست

در نشست تخصصی ابتدا دکتر بهاره شبگرد در پنل روانشناختی به ارائه بحث های خود پرداخت.

او در تعریف خشونت گفت: هرگونه خشونتی بر اساس جنسیت که چه قطعاّ و یا احتمالاّ به آسیب های فیزیکی، جنسی و یا روانی زنان منتهی شود به شمول هرگونه تهدیدی به اعمال مزبور، محروم ساختن زنان از آزادی، چه در محضر عام و چه در زندگی شخصی، چه به اجبار باشد چه به دلخواه خشونت علیه زن محسوب میشود.

شبگرد ادامه داد: این تعریف به همین ترتیب خشونت هایی را که هم در داخل خانواده ها و هم در سطح جامعه به علاوه خشونت هایی که توسط دولت عفو و یا صورت میگیرد را نیز در بر دارد.

این استاد دانشگاه سپس به اشکال خشونت های جنسیتی پرداخت و گفت: خشونت های خانوادگی، تجاوز و سو استفاده جنسی، آذار و اذیت جنسی، قاچاق و خرید و فروش زنان، اجبار به فاحشگی و دیگر عرف های آسیب رسان. تمام این انواع خشونت ها پیامد های وخیم فیزیکی، روانی، جنسی، تناسلی و دیگر پیامد های خطرناک را برای زنان در پی دارند.

او افزود: در ضمن هویت چند گانه و متقاطع زنان که معمولا بر اساس عواملی مانند طبقه های اجتماعی، نژاد، رنگ و پوست، مذهب، سن، جنسیت و وضعیت شهروندی می باشد آنان را در قبال خشونت آسیب پذیرتر میکند.

شبگرد راه کارهای جلوگیری از خشونت علیه زنان راشناخت تفاوتهای دو جنس زن و مرد ٬  آموزش های صحیح فرزند پروری و توجه بیشتر به دانش آموزان و مدارس و آموزش های پیش از ازدواج دانست.

او همچنین آموزش مهارت های زندگی٬معقول کردن فرهنگ ازدواج٬ایجاد فرهنگ شاد بودن٬طولانی کردن زمان آشنایی قبل از ازدواج٬آگاهی های عمومی در مورد خشونت٬کمک های درمانی و آموزشی به قربانیان و خشونت کنندگان را از دیگر راهکارهای جلوگیری از خشونت علیه زنان عنوان کرد. 

شاهد خشونت نمادین یه صورت نرم هستیم

دکتر فردین علیخواه در این نشست با اشاره به تعاریف خشونت گفت: خشونت هر نوع صدمه ای به دیگری است. در توصیف صدمات هم به صدمه جسمی، روانی، جنسی، اقتصادی و عاطفی به دیگری اشاره می شود.

او ادامه داد: همچنین به شکل خلاصه تری؛ خشونت هر نوع عمل یا تصمیمی است که علیه خواست یک فرد بکار رود.

علیخواه با بیان اینکه تعریف خشونت با تحولات اجتماعی جوامع ارتباط دارد گفت: در زمان های مختلف و در مراحل تحولات اجتماعی جوامع، تعریف از خشونت می تواند متفاوت باشد. به همین دلیل مصداق های خشونت را می توان دارای ویژگی انباشتی یا تجمعی دانست.

او ادامه داد: با پیشرفت جوامع مصادیق خشونت گسترده تر و به تعبیری جزئی تر می شود و‌ این به دلیل پویا بودن جامعه است.

این استاد دانشگاه گیلان با اشاره به نظر جامعه شناسان گفت: فرهنگ ثابت ولی متغیر و همچنین فرهنگ مطلق ولی نسبی است. یعنی آنکه فرهنگ جوامع در هر حال تغییر می کند و همین امر نشان می دهد که فرهنگ ثابت و مطلق نیست. از همین نگاه، دایره شمول خشونت هم می تواند مدام دچار بسط شود. مرزهای رفتارهای خشن می تواند مدام گسترده تر گردد.

او در شاهد این مسئله گفت: برای مثال در مدارس اولیه در ایران معاصر، یکی از امتیازات مدارس به فلکه بستن دانش آموزان بود و ما در عکس ها می بینیم که مدیر مدرسه با افتخار در حالی که کودکان را تنبیه می کند به دوربین نگاه می کند یا صادق هدایت در برخی از داستان هایش از زنانی می گوید که ناراحت اند از اینکه چرا شوهرانشان بعد از یک پخت غذای ناموفق آنها را کتک نمی زنند. این در حالی است که هم اکنون وضعیت به کلی متفاوت شده است.

علیخواه سپس با بیان اینکه ویژگی خشونت علیه زنان در واقع محوریت جنسیت در آن است گفت: در اینجا نوع خشونت ها عمدتا به دلیل زن بودن طرف خشونت اعمال می شوند. برای مثال می توان به تجاوز، تهدید و یا آزار جنسی علیه زنان اشاره کرد.

او سپس به سه دوره در خصوص چیرگی نوع خشونت ها در تحولات جوامع اشاره کرد و گفت:خشونت فیزیکی، خشونت کلامی و خشونت نمادین در دوره نخست سه دوره مورد نظر هستند. چیرگی و غلبه با خشونت عریان و آشکار است. شما در دست معلم چوب انار، در دست پاسبان باتوم و در دست پدر کمربند می بینید.

دکتر علیخواه با بیان اینکه کتک زدن شیوه اصلی تربیت است توضیح داد: به عبارت دیگر خشونت عریان به مثابه روش زندگی است. در دوره خشونت کلامی، در واقع بیشتر شاهد گسترش بد و بیراه، فحش و فحش کاری، حرف زدن با صدای بلند هستیم. حرف های رکیک در اینجا پررنگ می شود.

او با بیان در دوره سوم شاهد خشونت نمادین هستیم ادامه داد: در واقع خشونت شکل نرم(سافت) و نه هارد دارد. خشونت زیرپوستی می شود. این همان تعریف است که می گوییم خشونت، اقدامی است که مرا از رسیدن به هدف یا تحقق خواسته هایم باز بدارد.

دکتر علیخواه ادامه داد: در مدرنیته تأملی یا بازتابی؛ بشر به گذشته و مسیر طی شده نگاه می کند و برای ادامه مسیر تصمیماتی تازه می گیرد. بشر خوداندیشی می کند. در دوران جدید که برخی با مدرنیته تأملی از آن یاد می کنند رسانه های جدید و شبکه های اجتماعی نقش زیادی می یابند و به این امر کمک می کنند. در مدرنیته تأملی خشونت هم شکل پیچیده تری به خود می گیرد. خشونت هم بسیار حرفه ای می شود.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه خشونت پدیده ای اجتماعی است گفت: ما می توانیم از فرهنگ خشونتی صحبت کنیم که جنسیتی است. خشونت در بسترهای اجتماعی شکل می گیرد و لذا برای کم کردن آن هم باید به سراغ همان بسترهای اجتماعی رفت. نهادهای اجتماعی باید در کنار هم و با اشتراک مساعی، به مسأله توجه خاص داشته باشند. برای مثال برای اصلاح فرهنگ رانندگی در ایران شما می بینید که سینماها در ابتدای فیلم آگهی فرهنگ ترافیک دارند، دانش آموزان همیار پلیس می شوند، پلیس در مساجد روستایی آموزش ترافیک می دهد، کتب درسی دانش آموزان اصلاح می شود، شهرک ترافیک برای کودکان ساخته می شود، منابر مساجد فعال می شوند. در واقع اقداماتی شبکه ای و جمعی انجام می شود. بحث خشونت هم می شود از این زاویه بررسی شود.

او خشونت را نوعی محصولی اجتماعی دانست و گفت: برای اصلاح آن باید به سراغ اجتماع رفت.علیخواه افزود: خشونت علیه زنان با مردان شروع می شود و باید پذیرفت که با مردان هم اصلاح می شود. من بارها گفته ام. متأسفانه ما در خصوص اصلاح این وضع عمدتا با زنان حرف می زنیم. مخاطب ما عمدتا قربانیان خشونت و نه عاملان آن هستند. ما با مردان متجاوز وارد دیالوگ نمی شویم. مدام به زنان روش های مراقبت از خود را آموزش می دهیم. به کودکان مدام آموزش می دهیم.

علیخواه سپس به یک اشتباه رایج اشاره کرد و گفت: همچنین ما یک تصور اشتباه هم داریم. اینکه متجاوزان و کسانی که خشونت می ورزند هیولاهایی هستند که از پشت کوهها به شهر می آیند خشونت می ورزند و بعد باز به کوهمی روند. لازم است ما با مردان صحبت کنیم. خشونت علیه زنان توسط هیولاها اعمال نمی شود. ما باید به کودکانمان احترام به حقوق دیگران را یاد بدهیم.

او با بیان اینکه فرهنگ تجاوز را تبدیل به فرهنگ احترام کنیم‌گفت: کودکان یا نوجوانان یا مردان متجاوز در همین نزدیکی اند!در مدارس این کودکان هستند که کودکان دیگر را مورد آزار قرار می دهند.

علیخواه در بخش دیگری از صحبت های خود با بیان اینکه جامعه ایران در حال دگرگونی است. گفت: حضور زن ها در جامعه روز به روز گسترده تر می شود. این روزها دیدن زنان در گاراژها و مکان های مختلفی که در گذشته عمدتا مردانه بودند آسان است. چون زنان بیشتری صاحب ماشین شده اند. پس مردان مدام باید از نظر نگرشی و فرهنگی آپ تو دیت شوند. این روزها کم نیستند زنانی که تنها زندگی می کنند و خانه شان نیاز به تعمیرکار دارد. پس لازم است مردان تعامل با زنان را یاد بگیرند و از نگاه جنسی به زنان فارغ شوند. ما باید یاد بگیریم که به آسانی درباره زنان قضاوت نکنیم. باز بودن دگمه های مانتو یا امکان دیده شدن شلوار جین زنی که چادر دارد ارسال پیام به مردان نیست! همان جمله معروف دامن کوتاه من تو را به چیزی دعوت نمی کند. این فقط یک دامن است!

این استاد دانشگاه سپس به خشونت رایج در فضای محازی اشاره کرد و گفت: به نظرم در یکی دو سال اخیر و با رشد شبکه های اجتماعی، ما شاهد خشونت های فرهیخته وار هستیم. رگه هایی از همان خشونتی که نمادین نامیدم در این نوع خشونت دیده می شود. خشونت ها کمی شیک شده اند. در شبکه های اجتماعی تعرض و یا مزاحمت برای زنان شکل فرهیخته ای به خود گرفته است. برای مثال احترام تصنعی به زنان برای جلب نظر آنان یکی از این شگردهاست.

او در بخش پایانی صحبت های خود به نکته ای اشاره کرد و احتمال داد شاید خانم ها از آن استقبال نکنند. او گفت: ویژگی خشونت علیه زنان، حنسیت محور بودن آن است. پس می توان درباره خشونت علیه مردان هم بحث کرد. خشونتی که مبنای آن مرد بودن است. زنان باید برای خودشان مشخص کنند که به دنبال یک وضعیت عادلانه هستند و یا به دنبال نوعی سلطه و چیرگی؟ بی عدالتی نباید باعث یک بی عدالتی دیگر شود. این روزها به نظرم به تدریج هم خشونت فیزیکی علیه مردان رو به گسترش است و هم خشونت نمادین. کم نیستند مردانی که صرفا به خاطر مرد بودن هر روز گوشی شان به اشکال مختلف توسط همسرشان کنترل می شود. مردانی که دوست دارند گهگاه با دوستان مجردشان دور هم جمع شوند ولی با نوعی خشونت نمادین از طرف همسرشان مواجه می شوند. شاید پذیرش این گمان جامعه شناختی من دشوار باشد. طی سال های آینده هم خشونت آشکار(کتک کاری بین زن و مرد) و هم خشونت نمادین که از طرف زنان علیه مردان اعمال می شود به تدریج گسترش خواهد یافت.‌‌

کلیشه های جنسیتی یکی از اعمال خشونت کلامی است

دکتر سیده طاهره خادم نیز در نشست واکاوی خشونت علیه زنان یکی از اشکال خشونت علیه زنان را خشونت کلامی عنوان کرد و گفت: شاید به علت این که در بسیاری مواقع قابل اثبات نیست و یا همچون خشونت فیزیکی ردی از خود باقی نمی گذارد مورد توجه قرار نمی گیرد و حتی از طرف قانونگذاران هم مغفول مانده است.

او ادامه داد: در حالیکه خشونت کلامی گاهی همانند خشونت فیزیکی آسیب رسانند و گاهی آسیبهای مستقیم یا غیر مستقیم جدی تری را هم به دنبال دارند.به قول هایدگر زبان خانه وجود است.

خادم زبان را وسیله تفک عنوان کرد و گفت: ما پس از طی دوره پیش زبانی در خلال تجربیات زیستی خود، بوسیله زبان جهان اطراف را مقوله بندی و ارزش گذاری می کنیم و برای هر چیز در دستگاه نشانگان خود ارزش مثبت یا منفی در نظر می‏گیریم و آن را نیز از طریق زبان منقل می کنیم.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه زبان گفتاری در محاورات روزمره دارای سه بخش کلامی، زبان بدن و فرازبان( همانند لحن و مکث و شدت و بلندی صدا و …) است گفت: خشونت کلامی در هر سه سطح می تواند ظاهر شود.

وقتی حرف از خشونت کلامی به میان می آید ابتدا انواع عریان آن مانند ناسزاها و تهدیدها و برچسب زدن و …. به ذهن متبادر می شود این در حالیست که کلام ما بر اساس لحن ما یا رفتار بدن ما ممکن است دارای خشونت باشد.

خادم سپس به یک آمار ملی استناد کرد و گفت: بر طبق آماری که در یک طرح ملی مفصل سه ساله در سال ۸۳ در ۳۲ مجلد ارائه شده و در کتابخانه مرکز پژوهش‏های وزارت کشور موجود است، ۷/۵۲ % زنان مورد پژوهش کشور با خشونت کلامی مواجه شده اند.

او ادامه داد:خشونت های کلامی می توانند آشکار یا پنهان باشند. اثرشان می تواند مستقیم یا غیر مستقیم ٬ عام یا خاص باشند.

او با بیان اینکه یکی از راه های اعمال خشونت کلامی می تواند استفاده از کلیشه های جنسیتی باشد گفت: کلیشه های جنسیتی جمله ها و عبارات ثابتی هستند که فرد بدون این که در تولیدشان تفکری کند، چون بسیار شنیده شده به طور خودکار به کار می برد . ضرب المثلها، قسم ها، ناسزاها، …. از انواع کلیشه ها هستند. مثلا کلیشه جنسیتی  « از زن کمترم» دارای خشونت کلامی آشکار و عام است یعنی زن کم است و من اگر این اتفاق خاص بیفتد یا نیفتد از او هم کمترم. دقیقا اینجا «زن بودن»  نوعی ناسزا به شمار می آید و این نوع خشونت کلامی تحقیر زن به طور عام است.

او ادامه داد: کلیشه « مگر دختری که گریه می کنیم در عین این که خشونت کلامی علیه جنس زن است خشونت کلامی علیه پسری است که مخاطب این کلیشه است و به تدریج حق گریه کردن و پالایش روانی به هنگام اندوه از او گرفته میشود و ناراحتی های مانده در ذهن ممکن است تبدیل به انواع خشونت فیزیکی گردد.

خادم در پایان گفت:با توجه به زبان و رفتارهای کلامی می توان خشونت علیه زنان را کاهش داد تا به روزی رسید که در جامعه هر دو جنس احترام و حقوق انسانی خود را داشته باشند.

در پایان نشست نیز پرسش هایی از سوی حاضرین مطرح و اساتید پنل پاسخگو شدند.‌