فقدان توجه چندجانبه به بناهای تاریخی در روز جهانی

حرف تازه – محمد صالح زاده: (هجده آوریل ) مطابق با بیست و نهم فروردین به عنوان روز جهانی بناها و محوطه های تاریخی نام گذاری شده است.

شورای بین‌المللی ابنیه و محوطه‌ها (ICOMOS) ؛ سازمانی غیر سیاسی ، غیر دولتی است که با هدف ترویج و گسترش فرهنگ مطالعه بر روی بناها و محوطه های تاریخی ، تشویق به حمایت ، حفاظت ، احیا ، مرمت بناها و محوطه های تاریخی ، ترویج فرهنگی، تاریخی و هویتی بناها و محوطه های تاریخی در سطوح بین المللی و ملی تشکیل گردید ، از دیگر اهداف آن جلب نظر موسسه‌ها، نهاد ها نسبت به اهمیت بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی است. این نهاد برای نگهداری و حفاظت هر چه بیشتر میراث فرهنگی در سراسر جهان پا به عرصه نهاد.

پس از تصویب اولین قطعنامه “منشور ونیز” در سال ۱۹۶۴، “ایکوموس” در سال ۱۹۶۵ در ورشو پایه‌گذاری شد تا مشاور یونسکو در رابطه با میراث‌های جهانی باشد.
شکل گرفتن ایکوموس در جهان به کنفرانس آتن در رابطه با مرمت بناهای تاریخی در سال (۱۹۳۱میلادی) برمیگردد، که از سوی دفتر بین‌المللی موزه‌ها تشکیل شد. منشور آتن خط مشی میراث بین‌المللی را عرضه نمود.
در سال (۱۹۶۴ میلادی) در دومین همایش معماران و متخصصین بناهای تاریخی، در شهر ونیز (ایتالیا) ۱۳قطعنامه به تصویب رسید. اولین قطعنامه، تکوین کنندهٔ منشور بین‌المللی حفاظت و مرمت بناها و محوطه های تاریخی بود. این قطعنامه به نام منشور ونیز ثبت شد و قطعنامه دومی که از سوی یونسکو شکل گرفت ، “ایکوموس” را برای اجرای این منشور بنا نهاد.
ایکوموس در حال حاضر دارای بیش از ۷۵۰۰ عضو است. هر عضو آن باید در زمینهٔ نگهداری و حفاظت بناها و محوطه های تاریخی کارشناس در یکی از رشته‌های معماری، معماری_منظر، باستان شناسی، برنامه‌ریزی شهری، مهندسی، متولی میراث فرهنگی، مورخ هنر باشد.
برای اینکه بتوانیم به صورت مختصر در این یاداشت به صحبت در مورد پیرامون بناها و محوطه های تاریخی و ارزش میراث بپردازیم ، در ابتدا پرسشی در ذهن مخاطب شکل میگیرد : میراث فرهنگی چیست؟
از دیرباز انسان ها در میان ارتباطات روزمره شان با یکدیگر (هم نوع) ، برای آدم های مُسن احترام جداگانه ای اختصاص می دادند. میراث فرهنگی در هر سرزمین آیینه ی تمام قد همان انسان های مُسنی است که انسان ها در ارتباط روزمره شان با آنها رو در رو می شوند.
به هر آنچه که از گذشته های دور برای بشریت باقی مانده و همچنین همواره در خدمت بشر بوده است ، میراث تاریخی و فرهنگی گفته می شود.
ارزش میراث فرهنگی در هر سرزمین به قدمت و پابرجا بودن آن ها ارتباط تنگاتنگ دارد. به طور مثال: ابنیه هایی که در ایران به عنوان بناهای تاریخی ثبت می شوند ، باید دارای ارزش فرهنگی و تاریخی باشند. ضوابط و شرایط هایی وجود دارد که به میراث فرهنگی وزن می بخشد ، و میراث بِنا به همان خصوصیات منحصر به خود
تفکیک می شوند.
برای اولین بار که به کلمه ی میراث فرهنگی بر میخورید ، احساس میکنید که در واقع باید یک ساختمان یا بنای قدیمی باشد ، در صورتی که اینگونه نیست. آثاری که در بخش میراث فرهنگی گردهم می آیند به دو بخش تقسیم می شوند : آثار ملموس ، آثار ناملموس. آثار ملموس: بناهایی که قال لمس هستند ، آثار ناملموس: مانند آداب و رسوم یک منطقه که به عنوان بخشی از میراث فرهنگی به حساب می آیند.
میراث فرهنگی در هر جامعه بخش وسیعی از تاریخ و فرهنگ آن جامعه محسوب می شود. تمدن و تاریخچه یک ملت را در مقیاس کلی (کشور) و مقیاس جزئی (استان،شهر،محل) از میراث فرهنگی جامعه اش میتوان فهمید. میراث فرهنگی برای همه ی جوامع حائز احترام و اهمیت ویژه ای بوده است.
اما چرا میراث فرهنگی بسیار مهم است؟
در هر بخش از میراث فرهنگی ، داستان و حکایتی از گذشته وجود دارد و حقایقی در مورد گذشتگان به ما می دهد ، حقایقی که میتوان پرده از اسرار بسیاری کنار بزند. به عنوان مثال با مطالعه و تحقیق های میدانی در مورد خانه های قدیمی در هر سرزمین و بافت شهری به نکات حائز اهمیتی دست
می یابیم ؛ از سیستم فاضلاب تا نحوه دفن زباله ، نحوه ی پوشش سقف ها، طراحی معماری ساختمان ها ، تکنیک های اجرای ساختمان و غیره از جمله این درس های بزرگ در مورد مطالعه و تحقیق هایی در موضوع میراث فرهنگی و تاریخی در بخش ابنیه ها است.
مثلا با ظروف پیدا شده از دوران های بسیار دور، انواع و مقیاس ها و مناسبت های مختلف آنها را پیدا کرده اند.

میراث فرهنگی تا چه اندازه می تواند آسیب پذیر باشد؟

“ICOMOS”ایکوموس :

این سازمان جهانی هرسال موضوعی را برای بزرگداشت و فعالیت های کمیته های ملی و بین المللی علمی خود و دیگر سازمان ها و نهادهای علاقمند به مشارکت تعیین میکند.
در سال ۲۰۱۹ موضوع “مناظر روستایی” انتخاب شد که مرتبط با موضوع سمپوزیوم علمی میراث روستایی است. این سمپوزیوم در ماه اکتبر ۲۰۱۹ در مراکش برگزار شد‌.

موقعیت مناظر روستایی و چالش هایی که دامن گیر حفاظت از آنهاست در سطوح بین المللی مورد بررسی و کنکاش قرار گرفت. کیفیت پیوند ذاتی مناظر روستایی با توسعه پایدار هم یکی از بحث های مهم این سازمان بین المللی بود.
موضــوع ســال ۲۰۲۰ این سازمان که باید مورد بررسی قرار بگیرد : (فرهنگهای مشترک ، میراث مشترک ، مسئولیت مشترک ) است. که باید منتظر اطلاعات بیشتر از این کمیته بین المللی حافظ بناها و محوطه های تاریخی ماند.
میراث شامل تمام آنچه که از معماری، طبیعت و سنت گذشته به جای مانده است، می شود. میراث فرهنگی در واقع به آنچه گفته می شود که از نسل های پیشین به یادگار مانده است. خلاقیت و افکار مردمان گذشته را می توان در میراث فرهنگی مطالعه کرد.
امروزه در سطوح بین المللی و ملی، سازمان های نگهدارنده میراث فرهنگی و علل خصوص حافظان بناها و محوطه های تاریخی نگران نابودی و از بین رفتن میراث های چند صد ساله به دلیل بی دقتی انسان ها هستند. شما حمام چند صد ساله ای را در نظر بگیرید که به جای مرمت شدن و تبدیل شدن به گالری و یا موزه، مورد بی دقتی و بی رحمی انسان واقع شده و جای خود را به پارکینگ های منسوخ سیستم شهری مدرن می دهد.
در کشور های توسعه یافته حتی درخت ها را جزو میراث محسوب می کنند و به آنها آسیبی نمی رسانند. اما ما با ارزانی، گوهرهای خود را می فروشیم.
در استان گیلان در بیشتر شهرها بناهای متعدد تاریخی وجود دارند که با
بی رحمی ما انسان ها و بی توجهی ارگان های دولتی ذی ربط تخریب شده اند ، در حال تخریب هستند ، تغییر کاربری های ناهمگون و مضحک داده اند.
به طور مثال خانه اولین شهردار رشت (میرزا خلیل رفیع) که واقع در خیابان مطهری است ، سالهای سال توسط شورا و شهرداری با کاربری اداری در حال خدمات شهری به شهروندان بود. که خوشبختانه در حال حاضر توسط شورای پنجم این بنای تاریخی از دوره قاجار خلوت گردیده و گویا قرار است موزه اسناد مشروطه گیلان شود.
اما همانطور که از خانه اولین شهردار رشت نمایان است این بنای تاریخی بدون مرمت کامل توانایی سرویس دهی به مسافران ، گردشگران و رشد صنعت توریسم را به هیچ وجه ندارد. وضعیت مرمت این بنای تاریخی از حالت اورژانس هم گذشته است و هر آن بیم خطری در راستای تخریب های جزئی برای این بنا حس می شود.
از آنجایی که در استان ما گیلان و کلانشهر رشت از حرف تا عمل مدیران شهری بسیار بازه زمانی طولانی دارد. فقط جای شکرش باقی است که لااقل از خانه میرزا خلیل رفیع به عنوان مکان اداری استفاده نمی شود.
در شهر رشت بناهای متعدد تاریخی هستند که در حالت اورژانسی مرمت قرار دارند ، اما متاسفانه در سایه سار بی توجهی و غفلت قرار گرفته اند. حتی با روند شروع پروژه باز آفرینی رشت از سالهای آغازین دهه نود در بافت های فرسوده و تاریخی شهر هنوز که هنوز است به مرمت بناهای تاریخی توجهی نشده است. بدلیل اقلیم مرطوب و باران های پیاپی و شرجی بودن هوا در تابستان رشت، سال به سال که میگذرد، این بناهای تاریخی روز به روز روند ناخوشایند تری به خود میگیرند.
در مورد همین توجه چه از سوی مسئولین ، ارگان های ذی ربط و مردم به بناهای تاریخی که متاسفانه در کشورمان در سایه ی بی رحم نابودی میراث فرهنگی حضور داریم ، به عنوان مثال شهر پراگ در جمهوری چک با بناهای معروف و شکیل تاریخی که از لحاظ معماری معروف است ، تمهیداتی که از سوی شهرداری پراگ انجام میگیرد بسیار قابل توجه و بررسی است. شهرداری پراگ هرگونه ساخت و ساز غیر مجاز را با جریمه های سنگین باز میدارد. یا اینکه به کل مجوز ساخت و ساز های ناهمگون با بناهای معروف مرکزی شهر از جمله برج های دو قلو ، باروک ، بنای قدیمی شهرداری پراگ و بافت مرکزی شهر را صادر نمی کند.
در سراسر اتحادیه اروپا از جمله کشورهای جمهوری چک ، هلند ، آلمان ، دانمارک ، فنلاند ، بلژیک ، اسلوونی ، اسلواکی ، انگلستان ، لهستان قانون های به شدت سخت و پیگیر در مورد آسیب های نوسازی به میراث فرهنگی ، بناهای تاریخی با جریمه های سنگین و دستور تخریب از سوی شهرداری های مرکز شهر کنترل می شود.
این نوع بی توجهی در ارگان های ذی ربط مدیریت شهری و بی رحمی و بی دقتی مردم به بناهای تاریخی در سراسر کشور موارد زیاد و چشم گیری موجود هستند ، که امیدواریم با مداخله کمیته ملی ایکوموس ایران ، سازمان میراث فرهنگی کشور ، موسسات فرهنگی ، تخصصی ، علمی ، سازمان های مردم نهاد ، حافظان ابینه تاریخی و رسانه ها این روند تغییر پیدا کند.
میراث فرهنگی تمام و کمالش دارای ارزش بسیار غنی در سراسر جهان است. این ارزش ها کیفیت زندگی انسان در یک سرزمین را در طول تاریخ بر اساس مجموعه اعتقادات نشان می دهد. معطوف شدن به این موضوع حیاتی یک تمرین تاریخی است که انسان هایی در یک مکان با خصوصیاتی در طول زمان و بر اساس اعتقادی که در قرن های متوالی تجربه کرده اند ، آن را ایجاد کرده است.

مردم هر زمان بر اساس تجربه های افراد دیگر در طول زمان های گذشته ، دریافته اند که در هر سرزمین چطور میتوان زندگی کرد و چه کارهایی انجام داد.
آداب و رسوم ، فرهنگ ، تاریخ ، زبان و غیره در هر سرزمین در طول زمان تاریخی آیینه ی تمام قد مردمان پیشین آن سرزمین است. هرمجموعه ارزش ها در میراث فرهنگی سرزمین ها باید به همه نسل های آن انتقال یابد.
وقتی سخن به میان می آوریم ومیگوییم نسل ها ، یعنی نه فقط مجموعه افراد امروز جامعه ، بلکه افرادی که رفته اند و خواهند آمد را نیز مخاطب قرار میدهیم.
هر دوره تاریخی در هر سرزمین را میتوان صدها کتاب نوشت و فیلم ساخت و هر زاویه ی آن را تمام و کمال نشان داد. در دوره های گذشته ایران که افراد غریبه در این سرزمین بوده اند ، همین اتفاق حضور غریبه ها را میتوان سرمشق امروز و فردا قرار دهیم که دو حالت از این موضوع برقرار است : مردم سرزمین میتوانند خارجی پرست باشند یا ملی گرا.
بنابراین مجموعه ای از ارزش ها در اختیار ما قرار گرفته که با نوع رفتاری که مقابل آن داریم ، گذشته و آینده را تحت تاثیر قرار می دهیم. میراث های جامعه فقط و فقط برای نسل های امروز نیست. از گذشته می آید و به حال
می رسد و به آینده تحویل داده
می شود.
کمیته ایکوموس ایران با سازمان بین المللی ایکوموس و مشارکت سازمان های دیگر با ایجاد کارگروه درست به تهیه کتابی بپردازد تا یک مرجع از همه آثار میراث فرهنگی ایران را داشته باشیم. و در نهایت میتواند :
کمیته ایکوموس ایران با ارجاع به سازمان های دولتی و مردم نهاد در شهرهای ایران با همکاری استانداری ها و شهرداری ها دایرهالمعارف میراث فرهنگی را تولید نمایند. تا نوجوان و جوانان با ریشه های فرهنگی و تاریخی سرزمین خود آشنا شوند و همه ی این ها دست به دست هم می دهند تا نه فقط امروزه در استفاده عموم قرار گیرد ، بلکه میراثی حفظ شده برای آیندگان باشد.
چگونگی حفظ میراث های فرهنگی ، بناها و محوطه های تاریخی و ریشه یابی و چگونگی شکل گیری آنها برای جذب شدن نسل جوان بسیار موثر است ، امروز شاهد این هستیم که با این روند بی توجهی و بی دقتی و بی رحمی به بناهای تاریخی و محوطه های تاریخی که فرهنگ بومی هر سرزمین را نشان میدهد ، چه بسا نوجوانان و جوانان متعدد در رده های سنی مختلف چنان میلی و اطلاعاتی به بناهای تاریخی و فرهنگی سرزمین بومی خود ندارند و با ارکان مدرن و پست مدرن زندگی شهری بیشتر ارتباط برقرار خواهند کرد.
بناها و محوطه های تاریخی شهرها ، هویت شهر و فرهنگ مردم را در برهه های تاریخی نشان می دهد ، حفظ و نگهداری از بناهای تاریخی در راستای فرهنگ بومی و محلی هر سرزمین از شمال تا جنوب ، از غرب تا شرق کشور ایران و همین طور سراسر پهنه ی این کره خاکی برای آینده نیاز مُبرَم است.