غفلت از یک درخت ۱۰۷۰ ساله

مهری شیرمحمدی – چنار تنومند طاق‌بستان کرمانشاه تنها ۷۰۰سال قدمت دارد ولی این درخت در سال ۱۳۸۸ در فهرست آثار طبیعی کشور به‌منظور حفاظت ثبت شد. مردم به آن «درخت رحمت» می‌گویند. این چنار چندین شاخه تا شعاع مشخصی از بن درخت، محصورشده است.
درخت «کنگول باسکم» گیلان، ۱۰۷۰ سال قدمت دارد، ولی از سوی مسئولان محلی ثبت و حفاظت نمی‌شود و مسافران هم درون این «افرای توخالی» آتش روشن می‌کنند!
درختان تنومند در فرهنگ‌عامه و لزوم حفاظت از آن‌ها
بازتاب مقدس بودن درختان تنومند در گیلان را می‌توان در فرهنگ‌عامه مردم به‌صورت اندیشه «آقا دار» دید. این قداست در منظومه بلند «آقادار» شاعر گیلک سرا، شیون فومنی بازتاب داده شده است. اگرچه این اندیشه مدت‌ها است از جامعه رو به تحول گیلان رخت بربسته، ولی همین اندیشه به‌نوعی حافظ درختان کهن‌سال از گزند تبر و آتش بود.
روزگار با این درختان تنومند «که هنوز برخی را می‌توان در حیاط بقعه‌های گیلان دید» ناجوانمردانه رفتار می‌کند و تیشه بر تنه تنومندشان به بهانه نوسازی‌های تعریض جاده و سایر دلایل دیگر می‌زند تا یک‌به‌یک درختان آزاد گیلان را از یادها برود.
عدم معرفی درست درخت «کنگول باسکم»
یکی از این درختان تنومند، درخت افرای توخالی معروف به «کنگول باسکم» است که با قدمت ۱۰۷۰ساله تنها درون خالی آن ۱۲ نفر را به راحتی درخود جا می دهد. درختی که با وجود پوسیدگی از درون، ریشه های استوارش، سبزی را به شاخه ها جوان هدیه داده و نشان می دهد که اگر ریشه در عمق داشته باشی، کرم خوردگی درون را می توان پالایش کرد و از نو آینده را با امید دوباره ساخت.
این درخت در ارتفاعات شهرستان شفت و نرسیده به امامزاده اسحاق و درست در تیرس مسافران قرار دارد. ساکنان این محدوده از غرب گیلان، تالش زبان هستند و درخت کنگول باسکم در زبان تالشی به معنی «افرای توخالی» است.
جنگل‌های این محدوده، از درختان برگ انجیری، افرا و خرمالوی وحشی غنی است. اگرچه تعداد درختان تنومند افرا در جنگل های این محدوده کم نیست، ولی ویژگی جالب توجه این درخت، تنه توخالی عجیب آن است که هر بیننده ای را به سمت خود می کشاند. ولی تنها معرفی این درخت ۱۰۷۰ ساله، یک تابلوی رنگ و رو رفته در کنار جاده است که پوسیدگی این تابلوی کوچک، قدمت آن را به بینندگان نشان می دهد.
ارتفاع تابلو بقدری کوتاه است که عمدتا از دید گردشگران مغفول می ماند. علاوه بر اینکه رنگ پریدگی نوشته های تابلو سبب شده که به راحتی نتوان نوشته ها را خواند و همچنین معرفی درخت نیز کامل نیست.

۴ کیلومتر مانده به امامزاده اسحاق، این تابلو در جهت راست جاده نصب شده، درحالی که درخت در سوی چپ جاده و در میانه جنگل قرار دارد. و در جهت برگشت مسافران نیز هیچ تابلویی نصب نشده است.
دیدن درختی غول پیکری که ۱۰۷۰سال با وجود پوسیدگی درون و توخالی هنوز زنده است، عجایب خلقت گیلان را به تصویر می کشد. سطح بیرونی درخت از سویی که آفتاب کمتر به آن می‌تابد، پوشیده از خزه است و شاخه‌ها و تنه آن به گونه‌ای دایره وار رشد کرده همانند این است چندین حلزون به تنه درخت چسبیده‌ و درهم تنیده اند. ریشه‌های این درخت از شعاع ۱۰ کیلومتری از خاک بیرون زده و بیننده را به یاد اژدهای افسانه های چین می اندازد.
درخت از دو جهت به گونه‌ای خالی شده که یک فرد بزرگسال به راحتی می‌تواند داخل درخت برود. عرض این درخت از داخل حدود ۴متر و ارتفاع آن تا آخرین قسمت تو خالی ۵۴ متر است. تنه داخلی درخت، شباهت به درخت کارتون «خانواده دکتر ارنست» دارد که پناه این خانواده جامانده در جزیره ناشناخته بود. تنه درخت به گونه ای است که تصویر سفر به غاری با قندیل های آویزان از سقف  را در ذهن افراد مجسم می کند.
اما دیدن آثار سوختگی داخل این درخت، ته سیگار و ذغال های خاکستر شده، نشان می دهد که آتش بی‌مهری خیلی ها به جان و تن این درخت نشسته است. در نزدیکی کنگول باسکم چند درخت دیگر به همین سیاق دیده می‌شود، ولی پوسیدگی داخل آن به اندازه‌ای نیست که بتوان داخل درخت رفت.
روشن کردن آتش درون تنه درخت توخالی
نایب رئیس شورای شهرستان شفت درباره این درخت به خبرنگار مهر می‌گوید: بارها درباره ثبت و حفاظت این درخت با دیگر مسئولان محلی صحبت کرده ام ولی نه سازمان میراث فرهنگی و نه سازمان محیط زیست اقدامی برای ثبت ملی این درخت انجام نداده اند.
ابراهیم دولتی مقدم طالقانی همچنین می گوید: بومی‌ها از این درخت در گذشته برای نگهداری احشام استفاده می‌کردند، به نحوی که روزها گاوها را به تنه این درخت می‌بستند و شب‌ها رمه را باز می‌کردند.
دولتی مقدم اگرچه اذعان دارد که برای ثبت این درخت تاکنون مکاتبه رسمی با مسئولان ارشد شهرستان شفت نداشته است، ولی یادآور می شود: حدود ۱۰ سال پیش کارشناسان اداره منابع طبیعی سن این درخت را ۱۰۷۰سال تخمین زدند.
وی می افزاید: درختان افرایی که در محیط‌های جنگلی به طور طبیعی رشد می‌کنند، سالانه و به صورت متوسط قطر آنها ۳میلی‌متر افزایش می یابد و سن این درخت نیز براساس محاسبه میزان قطر درخت به‌دست آمده است.
دولتی مقدم درباره ویژگی‌های این درخت می‌گوید: تنه توخالی این درخت به قدری وسیع است که ۱۲ نفر به راحتی می‌توانند در آن بنشینند. این درخت از درون پوسیده شده و ۲ دهانه ورودی و خروجی و یک دهانه کوچک‌تر شبیه پنجره دارد. ریشه های عمیق و طویل این درخت تاکنون مانع از خشکیدگی آن شده ولی لازم است مسئولان نسبت به حصارکشی و نگهداری این درخت اهتمام ورزند.
وی خاطرنشان می کند: شورای بخش درآمدی ندارد تا بتواند برای حصار کشی این درخت اقدام کند.
لزوم حصار کشی به منظور حفاظت
رئیس منابع طبیعی شفت نیز اگرچه بر لزوم حفاظت از درختان افرای شفت تاکید می کند، ولی به خبرنگار مهر می گوید: منابع طبیعی اعتباری ندارد تا برای ۳۳ هزار هکتار از جنگل ها و ۱۲ هزار مرتع این شهرستان سیم خاردار کشیده و از آنها محافظت کند.
بنظر می رسد، ناصر جمالزاده از وجود درخت افرای ۱۰۷۰ ساله امامزاده اسحاق بی خبر است و تصریح می کند: در جنگل های شفت، هزاران درخت افراست که  قدمت این درختان به دوره سوم زمین شناسی برمی گردد. و سالانه عوامل فرسایش خاک و عوامل انسانی موجب تخریب جنگل های گیلان می شود.
وی فقدان اعتبارات دولتی را عامل بازدارنده برای حفاظت از جنگل های افرا برمی شمرد و ادامه می دهد: جنگل های شفت از سویی به شهرستان های رودبار و خلخال اتصال دارد و دولت اعتبار لازم برای حفاظت فیزیکی از این جنگل هایی با این وسعت را ندارد. البته نیروهای منابع طبیعی از این جنگل ها به صورت مرتب بازدید می کنند.
کنگول باسکم ایستاده می میرد
افرای توخالی امامزاده اسحاق شفت، ۱۰۷۰سال بی مدد منابع طبیعی و یا سازمان محیط زیست و مسئولان محلی ایستاده است و اگر تخریب های انسانی نباشد، باز هم سبز می ماند.
تعویض تابلوی معرفی این جاذبه طبیعی و یک حصار کشی ساده دور درخت، هزینه زیادی نمی خواهد که مسئولان محلی نتوانند از عهده آن برآیند. شاید هزاران باسِکم (درخت افرا به زبان تالشی) در جنگل های شفت نفس می کشند، ولی درخت غول پیکر «کنگول باسکم امامزاده اسحاق» تنها درختی است که در تیررس گردشگران قرار داشته و بیم آن است که آتش بی مهری مسافران باعث شود، ایستاده بمیرد.