طواف زاده: ابتدا حرفمان خریدار نداشت / این مدل از مشارکت نشانی از همدلی و همکاری زمان جنگ را دارد

حرف تازه : پرونده سنبل آبی تالاب عینک با تمام مخاطرات و نگرانی هایی که به همراه داشت روز گذشته به پایان رسید و همدلی مردم و مسئولین تجربه ای تاریخی را در شهر رشت رقم زد و حالا عملیات پاکسازی تالاب عینک از سنبل آبی به پایان رسیده است و سنبل آبی محکوم به شکست شده است. در همین راستا به گفتگو با نسیم طواف زاده پرداخته ایم که علاوه برمدیرعاملی موسسه محیط زیستی سبزکاران بالان، دبیری گروه هم اندیشی تالابی کشور و سخنگویی ستاد جمع آوری سنبل آبی از تالاب عینک را نیز بر عهده داشته است.

– خانم طواف زاده سلام. سرانجام پس از مدت ها تلاش گروهی سنبل آبی از تالاب عینک رخت بربست. کمی از روزهای ابتدایی که متوجه ظهور سنبل آبی شدید و به مخاطراتش پی بردید برای مخاطبان بگویید:

با سلام. ما در کنار هم مصداق واقعی شعار امسال هفته دولت اقدام و عمل ملت-دولت؛ امیدوار و استوار را ساختیم. وقتی برای اولین بار خانم یوسف زاده از اعضای هیات مدیره سبزکاران در مرداد ۱۳۹۰ نمونه ای از سنبل آبی را برای انجام آزمایشات به دانشگاه گیلان بردند، کسی باور نداشت که این گیاه زیبا چنین بحرانی را ایجاد نماید. با مراجعه به چند استاد گیاه شناسی دانشگاه گیلان و مرکز تحقیقات برنج، سنبل آبی((syn: Eichhorniaazurea(Sw.) KunthEichhorniacrassipes (Mart.) Solms) (water hyacinth) شناخته شد و با اعلام خانم یوسف زاده و پس از برگزاری دو جلسه، هیات مدیره سبزکاران لازم دید که مساله سنبل آبی پی گیری شود.

– در آن زمان مکاتباتی با نهاد ها و سازمان های مربوطه داشتید؟

از آن هنگام تا سال ۱۳۹۴ بیش از ۲۰ نامه به اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان، سازمان حفظ نباتات، سازمان حفاظت محیط زیست کشور، وزارت کشور، ستاد بحران استانداری و … ارسال شد، بحران دیده نمی شد و ما نیزتشکلی اجتماعی (NGO) بودیم، حرفمان خریداری نداشت و نتوانستیم کار زیادی از پیش ببریم.

– سنبل آبی رشد و تکثیر بسیار سریعی در تالاب عینک داشت و این نشان می داد که نباید زمان را از دست داد. از ابتدا شناخت کافی از سرعت رشد و سایر مخاطرات این گیاه وجود داشت؟ 

بررسی‌های اولیه مناطق آلوده در تالاب عینک و تالاب انزلی نشان می داد که اقلیم شمال کشور و زیستگاه های آبی این منطقه دارای شرایط مطلوبی برای استقرار و تهاجم سنبل‌ آبی هستند. با وجود زمستان های سرد و یخبندان سال های اخیر در گیلان، افزایش قابل توجه سطح آلودگی بیانگر خطرناک‌ بودن وضعیت و وجود شرایط بسیار ایده آل برای طغیان این علف هرز در شمال کشور است، به علاوه در مدت کوتاه ورود سنبل‌ آبی به زیستگاه های آبی، سبب نابودی گیاهان بومی اکوسیستم های آبی همانند نی (Phragmitesaustralis) و لویی (Typhalatifolia) شده است.

بقای سنبل آبی چه آسیب هایی را می توانست برای جانداران تالاب به همراه داشته باشد؟

این دو گونه علف هرز بدلیل ارتفاع زیاد (تا بیش از دو متر) و رشد زود ‌هنگام دارای توان غلبه در زیستگاه های آبی هستند، اما با تداخل سنبل آبی کاملا حذف شده اند. از سویی سنبل آبی سبب نابودی کامل ماهی، لاک‌پشت، قورباغه، مار و تمام جاندارانی شده‌ است که قبلا به وفور در آب بندان عینک مشاهده می‌شدند.

اجرای پروژه لایروبی تالاب عینک در سال ۱۳۹۲ توسط سازمان آب منطقه ای با خشک نمودن آب بندان تنها توانست حدود شش ماه آن آب بندان را عاری از علف هرز نماید و رشد انفجاری مجدد سنبل آبی و پوشش کامل آن آب بندان دوباره اتفاق افتاد که خود نشان از نیاز به یک برنامه منسجم و دراز مدت می نمود.

-از چه زمانی حساسیت و نگرانی ها نسبت به این گیاه مهاجم بیشتر شد؟

همه موارد یاد شده نشان از اهمیت استانی و منطقه ای بلکه اهمیت ملی مقابله با سنبل آبی را دارد. اما از سال ۱۳۹۴ که سنبل آبی در تالاب انزلی مشاهده شد، نگرانی ها افزایش یافت و عملیات پاکسازی ۳۲۰ هکتار از مناطق آلوده در تالاب انزلی توسط اداره کل حفاظت محیط زیست، آب بندان داران، محیط بانان، تشکل های اجتماعی محیط زیستی و مردم محلی فرصتی را ایجاد کرد که توجه اذهان مدیران بر روی مهاجم بودن سنبل آبی افزایش یابد.

– و از چه زمانی وارد فاز جمع آوری سنبل آبی شدید؟ 

هم پیمان با هم، برای آینده ای پایدار عملیات جمع آوری سنبل آبی در عینک از اسفندماه ۱۳۹۴ از سوی سرزمین ایده آل ما و شهرداری منطقه ۴ رشت اجرایی شد، به دلیل بحرانی بودن و فوریت این مساله، سبزکاران وارد فاز جمع آوری شد و با هم پیمانی سبزکاران، سرزمین ایده آل ما و شهرداری منطقه ۴ رشت، عملیات جدی اجرایی با هدف جلب مشارکت ارگان های استان در پاکسازی تالاب از فروردین ۱۳۹۵ کلید خورد.

– سازمان های مردم نهاد برای همراه کردن مردم و نهادها چه اقداماتی انجام دادند؟ کمی از این مراحل و روند ایجاد این همدلی کم نظیر برای مخاطبان بگویید:

هم اندیشی تالاب عینک در ۱۹ فرودین به همت سرزمین ایده آل ما و مشارکت هیات دوچرخه سواری استان با هدف جذب نیروی مردمی برای پاکسازی تالاب برگزار شد.

با توجه به عضویت سبزکاران در کمیته ملی کنوانسیون رامسر (کنوانسیون حفاظت از تالاب ها)، اولین جلسه سال جدید کمیته ملی در ۲۵ و ۲۶ فروردین در شهر بندرانزلی تشکیل شد و با بازدیدی که نمایندگان کمیته ملی از این تالاب داشتند، قول حمایت دادند و من به عنوان مسئول گروه مبارزه با علف های هرز انتخاب شدم که پس از بررسی سنبلآبی بعنوان اولین مورد در دستور کار گروه قرار گرفت.

– اولین قدم عملیاتی این مشارکت در چه روزی برداشته شد؟

پس از تدوین برنامه عمل، اولین قدم جمع آوری مشارکتی در ۲۷ فروردین به همت سبزکاران، سرزمین ایده آل ما و شهرداری منطقه ۴ رشت، با حضور رفتگران طبیعت گیلان، دوستداران محیط زیست سیاهکل، هیات دوچرخه سواری کشور و هیات قایقرانی کشور و … برگزار شد.

آقای مهندس مرادی مدیرکل پدافند غیرعامل استانداری گیلان در ۸ اردیبهشت ماه به دفتر سبزکاران دعوت و با ارائه گزارش ها و تحقیقات به عمل آمده، ایشان را نسبت به این علف هرز مهاجم آبزی حساس نموده و با حمایت کامل مهندس مرادی، سنبل آبی در دستورکار قرارگاه زیستی استان گیلان قرار گرفت.

– در هفته محیط زیست هم همایشی در همین راستا برگزار کردید…

همایش تالاب عینک با فن آموز سنبل آبی به همت سبزکاران، سرزمین ایده آل ما و سازمان بازآفرینی شهرداری رشت در ۲۰ خردادماه (در هفته ملی محیط زیست) با هدف افزایش آگاهی عمومی درباره مخاطرات سنبل آبی و نیز هم افزایی و هم گرایی مدیران اجرا شد که در این همایش آقای مهندس مرادی و آقای دکتر ثابت قدم قول دادند که ما را تنها نخواهند گذاشت.

– شنیده بودیم حتی گزارشی به مجمع تشخیص مصلحت نظام هم فرستاده بودید…

برای سرعت بخشیدن به عمل در سطح ملی در تاریخ ۱ تیرماه گزارش سنبل آبی را به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارایه دادم که با دستور آقای هاشمی رفسنجانی ستاد سه نفره ای (خانم ابتکار، آقای مهندس حجت و آقای کلانتری) برای پی گیری مبارزه با سنبل آبی در سطح ملی با فوریت زیاد شکل گرفت.

-در سطح استان چه جلسات و اقدامات مهمی در ماه های اخیر صورت گرفت ؟

جلسه ای در ۸ تیرماه در فرماندهی سپاه قدس رشت برگزار شد که پس از بحث و بررسی و استماع نظرات دانشگاه گیلان، شهرداری رشت، جهاد کشاورزی، آب منطقه ای و مدیرعامل موسسه سبزکاران بالان، سنبل آبی به عنوان یک تهدید زیستی پدافندغیرعامل مصوب شد و پس از آن جلسه شورای پدافند غیرعامل استان در ۲۱ تیرماه با ریاست دکتر نجفی استاندار محترم شکل گرفت که پس از ارایه گزارش سنبل آبی توسط اداره کل حفاظت محیط زیست گیلانو نیز موسسه سبزکاران و استماع طرح شهرداری، مبارزه با سنبل آبی به عنوان اولین تهدید پدافند غیرعامل محیط زیستی استان در دستور کار کمیته احیای تالاب انزلی با ریاست آقای شعبانپور معاون عمرانی استاندار قرار گرفت.

سپس در فرماندهی انتظامی استان در ۲۸ تیرماه به ریاست سرهنگ مهرگان و با حضور اعضای شورای پدافند غیرعامل جلسه ای تشکیل شد و پس از ارایه گزارش نسیم طواف زاده، مصوب شد که سناریوی اجرایی تدوین و برنامه عمل به سرعت مشخص شود.

– چه نهادها و سازمان هایی مشارکت کردند؟

بر اساس دستور استاندار به آقای مرادی و پس از نهایی سازی برنامه عمل در جلسه ۲ مرداد ستاد جمع آوری سنبل آبی، فاز اجرایی آن با مانور هماهنگی در ۳ مرداد آغاز و برنامه جامع از ۴ مرداد تا ۲۸ مرداد (۲۱ روز کاری) با مشارکت ۲۳ سازمان دولتی و غیردولتی و بخش خصوصی در ۳۳ زیرمجموعه اجرایی شد.

– این سطح از مشارکت را باید کم نظیر توصیف کرد…

این مدل از مشارکت که نشانی از همدلی و همکاری زمان جنگ را دارد، در حالی شکل گرفت که بسیاری بر این باور بودند که غیرممکن است، امکانپذیر نیست و آواهای ترسناک جدایی و سرودهای عدم نتیجه هر روز از هر گوشه ای به گوش می رسید. در این میان اتهام های بسیاری را شنیدیم، نامهربانی ها و ناهماهنگی هایی دیدیم که دور از انتظار بود … اما گذشت زیرا که ما خواستیم و تغییر انجام شد.

– برداشت مکانیکی سرعت جمع آوری را به شدت بالا برد و به نظر می رسد سنبل آبی را ازبین برده است اما باز هم این نگرانی وجود دارد که در صورت باقی ماندن بخش کوچکی از سنبل آبی، مجددا این گیاه به سرعت رشد و تکثیر داشته باشد. برنامه ای برای پایش تالاب عینک هم در نظر گرفته شده است؟

برداشت مکانیکی (ماشینی و دستی) یکی از راه های توصیه شده در دست نامه مبارزه با سنبل آبی سازمان خوار و بار و کشاورزی جهانی (FAO) است که توسط تیم اجرایی مبارزه با سنبل آبی انتخاب شده و به نظرمان تنها راه برای ریشه کنی سنبل آبی است.

هر چند که این روش نیاز به ممارستی طولانی و چندین ساله دارد، اما از منظر ریشه کنی، هزینه های اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی بهترین روش است. ما می بایست پس از این پاکسازی عظیم اولیه، خود را برای یک پایش ده ساله آماده کنیم و شهرداری قول برنامه ریزی برای آن و اجرایی شدن آن را داده است.

– سنبل های آبی جمع آوری شده به کجا برده می شود؟ تدابیر لازم جهت جلوگیری از انتقال به پهنه آبی دیگر در نظر گرفته شده است؟

در ۱۱ هکتار تالاب عینک حدود ۸۲۰۰ تن برداشت سنبل آبی داشته ایم که در محوطه دپو شده و قرار است با نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست به صورت ایزوله دفن گردد.

– آماری از تعداد و زمان مشارکت کنندگان دارید ؟

۳۶۳۰ نفر (حدود ۶/۰ % از جمعیت شهر رشت) در این پروژه مشارکت داشته اند و حدود ۲۰۸۶۸ نفر ساعت کار شده (حدود ۲۶۰۸ روز کاری ۸ ساعته یک نفر کارمند) که البته این بدون در نظر گرفتن ماشین آلات و ملزومات استفاده شده است که شاید خودش به تنهایی نشان از ابعاد و بزرگی کار دارد.

– و سخن آخر…

لازم می دانم که از آقای مقصودی (شهردار اجرایی و توانمند منطقه ۴) و آقای پورآقایی (مدیر ناحیه عینک)، آقای مرادی که هر روز در تالاب عینک کنار ما بودند، از تمامی ۴۷ نفر اعضای کارآزموده و شریف زندانیها، سرهنگها و تیم قوی یگان حفاظت از آبزیان شیلات گیلان، تیم کارآزموده یگان حفاظت محیط زیست بخصوص آقای دیانتی و آقای امام دوست، تیم ۱۰ نفره آماده، دلسوز و فعال سازمان آتش نشانی رشت و داوطلبان عاشق و دلسوز سبزکاران و سرزمین ایده آل ما برای فعالیت اجرایی بی نظیرشان و از آقای مهدوی فرماندار دلسوز رشت، آقای وارسته معاون سیاسی و انتظامی مقتدر فرماندار رشت و آقای ویشکایی بخشدار کارآمد رشت که بدون پشتیبانی ها، حمایت ها وهماهنگی های آنان کار پیشرفتی نمی داشت، قدردانی کنم و دست یکایک شان را صمیمانه بفشارم که بی یمن حضورشان زندگی به تالاب عینک باز نمی گشت.

– ممنون از توضیحاتی که ارائه کردید و سپاس از احساس مسئولیت و تلاش شما در راه نجات تالاب شهری عینک رشت از سنبل آبی. شاید بدون تلاش هر یک از مشارکت کنندگان در این طرح، موفقیتی به دست نمی آمد و باید این موفقیت را همیشه به عنوان یک تمرین موفق از همدلی و همزبانی و کار گروهی در رشت نام برد.

ممنون از شما و مخاطبانی که همواره پیگیر اخبار مربوط به تالاب عینک بوده اند.

پایان بخش اول
بخش دوم با ارائه توضیحاتی در خصوص سنبل آبی و تصاویری از جمع آوری این گیاه مهاجم از تالاب عینک منتشر خواهد شد.