سلفی در مسیر یک‌فاجعه اجتماعی

محمد صالح زاده – به عکسی که شخص از خودش می گیرد، خویش انداز یا سلفی گویند.  

هم اینک با نهایت سرحالی ، شادمانی ، تاسف،  تاثر و نگرانی  باید گفت : ما در هر عصری که هستیم  سلفی نیز از چاشنی های مثمر به ثمر آن عصری ست که در آن زندگی می کنیم . به هر سو که نگاه می اندازیم با سلفی روبه رو می شویم. سلفی در زندگی روزمره ما رخنه کرده است و نمی توان از آن ، آن از ما فاصله گرفت ! به طور مشکوکی در ۲۴ ساعت روزانه و شبانه مان ورود کرده، و حتی وعده های غذایی مان را تحت شعاع خود قرار داده است  و خطر بیش از پیش حس می شود تا به لحظه های دیگری از زندگی مان  نیز نفوذ کند!  

عکس سلفی  یا عکس از خود به یکباره روند چشم گیری در بین انسانهای جهان داشته است. سلفی  معمولا با موبایل های همراه گرفته می شود .  وجود فضاهای مجازی این موجود را طوری میان انسانها جا انداخته است که نمی توان یکدم از حال این موجود غافل ماند! همه جا ، همیشه و یهویی با سلفی لایک های بیشتری را آرزومندیم !  

سلفی یا خود نگاره (خویش انداز) به نوعی از عکاسی پرتره گفته می شود اما نه به آن معنی صحیح این ژانر از عکاسی . عکس های سلفی معمولا غیر جدی و لحظه ای هستند و هدف اصلی آنها این است که اینجا و این لحظه توسط افراد دیگر دیده شود. سلفی یا خویش انداز ابعاد تعاملات اجتماعی ، زبان بدن ، حریم خصوصی و طنز را تغییر داده است و حتی می توان گفت که سلفی یا خویش انداز به یک سبک و ژانر بصری جدید مبدل گشته است.  

خویش انداز یا سلفی بیشتر در شبکه های اجتماعی  همچون : فیس بوک ، گوگل پلاس ، اینستاگرام و مانند اینها با هشتک های مختلفی به  اشتراک گذاشته می شود. این نوع عکاسی از خود در حال حاضر جایگزین عکاسی به کمک تایمر خودکار است. در هر صورت سلفی یا خویش اندازگرفتن توسط هر فرد این را در نظر دارد که آنجا و آن لحظه ای را که هست  را توسط فضای مجازی با دیگران به اشتراک بگذارد. تا جای ممکن در هنگام سلفی گرفتن موبایل  به دورتر از خود شخص گرفته می شود و در بعضی از موارد از پایه ای برای نصب گوشی موبایل استفاده می کنند تا با افزایش فاصله گوشی موبایل فضای وسیعتری را در خویش اندازهایشان ثبت کنند.  

در گذشته های دور بعد از پیدایش دوربین نیز سلفی یا خویش انداز هایی توسط افراد ثبت شده است که آن زمان به این نام خوانده نمی شد . که به مهمترین آنها می توان به اولین سلفی شناخته شده توسط (رابرت کارنلیس) در سال ۱۸۳۹ ، یا زنی که در سال ۱۹۰۰ عکس خود را در آیینه ثبت نمود ، و نسخه ی ایرانی سلفی یا خویش انداز هم می توان به عکس (ملک قاسم میرزا) بیست و چهارمین پسر فتحعلی شاه قاجار اشاره داشت. اولین سلفی مدرن نیز در قرن بیستم توسط (جوزف بایرون) موسس کمپانی عکاسی بایرون گرفته شده است.  

اما امروزه با زیاد تر شدن این پدیده چشمگیر در بین انسانها و علل خصوص ما ایرانیهای (شورَش را در آوَر) اغلب سلفی ها ، بی جا و بی موقع ، معمولی و کسل کننده هستند . بعضی از این خویش انداز ها  را اگر با  هشتک سلفی در فضای مجازی نگاه کنید می توان دریافت که عکس های گروه سنی خاصی  از  ایران که اغلب جوانان هستند  بسیار کسل کننده و تکراری است از قبیل : پسران عضلات برجسته خود را نشان می دهند و دختران چهره ای شبیه اردک پیدا کرده اند .  
عده ای از جویندگان و پویندگان این ژانر جنون آمیز عکاسی در ایران سعی بر این دارند توسط این عامل خود را در فضای مجازی نشان دهند .

این  خویش انداز گیرها اغلب در مراسم های مختلف گوشی موبایل خود را در دست دارند و مرتب با ژست های عجیب، فرم های مختلف که اغلب این فرم ها در ناحیه ی کله شان تکرار می شود از جمله نگاه ها با فرم های مختلف، صورت خندان و غمگین و موارد سلیبریتی گونه ی دیگری که می توان در عکس های سلفی به وضوح مشاهده نمود .  

براساس پژوهش های روانشناختی که در سال ۲۰۱۳ در مجله تایم منتشر شده به این موضوع ها اشاره دارد:  

افرادی که تعداد قابل ملاحظه ای از این دست عکس ها بر روی پروفایل های خانه های مجازی خود به اشتراک می گذارند. در سطح پایین تر حمایت های اجتماعی و صمیمی قرار دارند. مردان بیش از زنان عکس های سلفی شان را با نرم افزارها ویرایش می کنند ، اما زنان بیشتر از مردان برای گرفتن سلفی که در آن خوش قیافه باشند زمان صرف می کنند. حتی گاهی با صرف مدتها زمان چندین سلفی از خود می گیرند که هیچ کدام باب میلشان نیست.  

عده ای از مردان برای نشان دادن شجاعتشان به زنان در شبکه های اجتماعی با حیوانات درنده ای از جمله شیر و ببر عکس می گیرند. چندی پیش پزشکی ثابت کرده  که این عکس انداختن با حیوانات باعث بی حسی آنها می شود و به حیوانات آسیب می رساند.

به همین دلیل عکس گرفتن با حیواناتی مانند ببر در برخی از کشورها ممنوع اعلام شده است.  

همچنین این تحقیق ها نشان می دهد که بخش عظیمی از عکس های افرادی که در سنین ۱۸ الی ۲۴ سالگی قرار دارند از نوع سلفی بوده است. در راستای گسترش یافتن این پدیده در جهان،  فلیپین پایتخت عکاسان سلفی شناخته می شود. در راه سلفی گرفتن گویا افراد با خطرهایی روبه رو شده اند که گاه باعث شده تا خطرهایی را نیز به جان خود بخرند. به طور مثال می توان به سلفی گرفتن با حیوانات درنده ، سلفی گرفتن از طبقات ساختمان های مرتفع و مقابله با خطرهایی که در  راه سلفی با آن دست و پنجه نرم می کنند.  

با گسترش روبه رشد این خودنگاره ها شرکت های وابسته به مٌد و زیبایی نیز سعی بر این دارند تا به جوانان و زنان ثابت کنند که زیبایی عامل بسیاری از موفقیت ها می باشد . با رشد سلفی و تبلیغ شرکت های وابسته شاهد شکل گیری فرهنگی هستیم که این عامل سبب زیان هایی در طول سال های آینده می شود . این فرهنگ که توسط شرکت های مٌد در حال شکل گیری ست به هر فرد می گوید که از دیدن یا برخاستن زیبایی خود لذت ببرد. و این موضوع غیر از بهره بردن  برای شرکت های مٌد چیزی عاید نمیشود.

اما خویش انداز یا سلفی در ایران به شکلی دیگر اثراتی به جا گذاشته است . به همان شکل که ما در ایران سعی بر این داریم که شورِ هر چه را بیش از حدَش در آوریم گویا این موضوع بر  خویش انداز گیری هایمان هم رسوخ کرده است . مثلا ما می توانیم در هنگام ریزش ساختمانی توسط عامل آتش سلفی بگیریم . یا اینکه در هنگامی که همه در تکاپو و تلاش هستند برای انجام کاری مهم ما می توانیم گوشی موبایل هایمان را در آوریم و سعی بر خویش اندازی گیری مدام با موضوع اصلی یا محل حادث کنیم . در مراسم های دفن و کفن که دیگر حتی جواب دادن به تماس گوشی صورت خوشی ندارد ما گوشی هایمان را در می آوریم با جسد مورد نظر یک سلفی یهویی می اندازیم . یا به شکلی خواستار این هستیم با هنرمند یا سیاست مدار درجه یک مان سلفی بیاندازیم که این موضوع بارها باعث فرار هنرمند موردنظر و تندخویی سیاست مدار شده است .  

خویش انداز یا سلفی مساله این نیست! اگر میل به دیده شدن داریم ، می توانیم توانایی های خود را در هر زمینه ای تقویت کنیم. خویش انداز یا سلفی چاره کار نیست چون در بهترین حالت مردم بعد از لایک کردن عکس هایمان ما را فراموش می کنند .  

درپایان با  صحبتی از ژان لوک گدار(فیلمساز ، عکاس)  این موضوع را به پایان می رسانم  که همیشه بعد از خویش انداز گرفتن   به این جمله اش می اندیشم و پرسش هایی عجیب مرا آشفته می کند . ژان لوک گدار می گوید : زمانی که شما از چهره ای عکاسی می کنید ، در واقع از روحی که در پشت آن پنهان شده است عکس می گیرید.  

اما درخویش انداز یا سلفی که آدمی از خودش عکس می گیرد . آیا در این نوع از عکس انداختن هم ، آدمی از روح خویش که در پشت پنهان شده ، عکس می اندازد ؟؟؟