سفر به «لاهیجان» شهر تاریخ و چای/دیدار با پدر چای ایران

از گذشته تاکنون، استان گیلان به دو منطقه «بیَه پَس» و «بیَه پیش» تقسیم می‌شد. «بیه» به معنای مصب رودخانه است و پس و پیش در معنی این سوی و آن سوی رودخانه است.

در واقع رودخانه «سفید رود: که روزگاری بسیار پر آب و وسیع بود، مرز جغرافیایی  شرق و غرب گیلان را مشخص می‌کرد و خود این رودخانه منشاء بسیاری از حوادث تاریخی بوده است. شاخص‌ترین آن، از آب گرفتن جسد «سید جلال الدین اشرف» بود که به واسطه دفن آن در شهری به نام آستانه اشرفیه عظمت دیگری یافت.

پل بزرگ آستانه اشرفیه، خود از جاذبه‌های دیدنی این شهر است. پلی با ۲۵ پایه، که در دو سوی آن درختان تبریزی کاشته‌اند. از بالای این پل می‌توان ماهیگیرانی را دید که با قلاب و تور از خان این رودخانه، بهره می‌برند.

دیدار از هنر مهندس سیحون در  مزار پدر چای ایران

بعد از گذر از این رودخانه، شهر لاهیجان هویداست. شهری که نامش با چای و ابریشم گره خورده است و سرخی چای، مسافران را به یاد کاشف السلطنه پدر چای ایران می‌اندازد.

زمان فتحعلیشاه قاجار و در خلال جنگ‌های ایران و روس مردم با نوشیدن چای آشنا شدند. در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه «حاج محمد حسین اصفهانی»  کشت چای را در ایران آغاز کرد اما تلاش وی به ثمر نرسید.

۱۷ سال بعد، «میرزا محمد خان کاشف السلطنه» مأمور شد تا تخم و نهال چای را در ایران بپرورد. کاشف السلطنه بالاخره توانست تخم چای را از هند آورده و در لاهیجان بپرورد. وی زندگی خود را وقف چای کرد و با تلاش‌هایش توانست چای را در لاهیجان توسعه دهد.

کاشف السلطنه در یکی از سفرهایش به هند، موقع عبور از گردنه بوشهر، از اسب پایین افتاد و مرد (۱۳۰۸ ش). او با اینکه زاده تربت حیدریه بود، اما علاقه خاصی به گیلان داشت و وصیت کرده تا در لاهیجان دفن شود.

مزار کاشف السلطنه هم اکنون تبدیل به موزه چای شده و مسافران می‌توانند، اولین سماورهای روسی، اولین وسایل سنتی چای خشک کنی و  وسایل نگهداری چای را ببینند.

تپه‌ای که  بنای آرامگاه و گنجینه چای ایران در آن قرار دارد، به‌وسیله خود کاشف السلطنه خریداری شده بود تا بعد از فوتش  او را در آن جا به خاک بسپارند. در سال ۱۳۳۵ طرح بنای فعلی مقبره کاشف السلطنه، به همت انجمن آثار ملی و به وسیله «مهندس سیحون» طراحی و ساخته شد. سال ۱۳۷۱ بنا به میراث فرهنگی واگذار شد و مدیریت میراث استان، ضمن تعمیر و محوطه سازی، موزه گنجینه چای را در جوار قبر کاشف السلطنه ساخت و نشان داد که تاریخ مردان بزرگ را فراموش نمی‌کند.

دیدار از، قدیمی‌ترین کارخانه چای خشک کنی
کارخانه چای سازی «هوخ تیف» قدیمی‌ترین کارخانه چای موجود در ایران است. البته اولین کارخانه چای لاهیجان کارخانه فجر بود که به بخش خصوصی واگذار شد و پنج سال پیش متاسفانه تخریبش کردند. در حال حاضر هوخ تیف سمبل قدیمی‌ترین کارخانه چای در کشور است. بنای این کارخانه در دوره پهلوی اول و در سال ۱۳۱۴ توسط یک شرکت آلمانی گذاشته شد و بر اساس نام شرکت مذکور، دهه‌ها معروف به کارخانه  هوخ تیف بود و بعد از انقلاب به نام شهید اسلامی نامگذاری شد.

هرچند این بنا ثبت میراثی نشده اما از ابتدای سال ۹۴ با تغییر کاربری، هوخ تیف به «مرکز تحقیقات چای کشور» تبدیل شده است.

شرکت هوخ تیف، در دامنه کوه بنا شده، نمای ساختمان آجری و بخشی از دیوارها از داخل سنگ چین شده است. سقف طبقات حالت مدور بوده و معماری و گچ بری‌های خاصی داشت که متاسفانه گچ بری‌ها در دوران رکود و تعطیلی کارخانه از بین رفت. بنا از بیرون  سه طبقه به نظر می‌رسد ولی در حقیقت چهار طبقه است، زیرا بنا در دامنه کوه طوری طراحی شده که طبقه دوم بتواند وزن سنگین دستگاه‌های چای خشک کنی را تحمل کند.

اکثر کارخانه‌های چای، ماشین‌های خود را در طبقه همکف جانمایی می‌کنند ولی هوخ تیف ماشین‌ها را در طبقه دوم و دقیقاً کف زمین جاسازی  کرده بود زیرا بخشی از کارخانه به کوه حایل شده است. ماشین آلات چای خشک کنی این کارخانه نیز منحصر به فرد است و این ماشین‌های سنگین، مربوط به دوره پیش از جنگ جهانی دوم است.

 پل تاریخی نالکیاشر

یکی از جاذبه‌های گیلان، جاده قدیمی مسیر عبور لاهیجان به لنگرود است. این جاده قدیمی در دوران  احداث راه معروف به شاه عباسی مهمترین راه مواصلاتی شرق به غرب گیلان بود. بخشی از این جاده  از روستای لیالستان، نالکیاشر، لوکلایه و ابراهیم آباد عبور کرده و به لنگرود می‌رسد. فاصله روستای لیالستان تا جاده اصلی لاهیجان به لنگرود دو کیلومتر است. روستای لیالستان در پنج کیلومتری شرق لاهیجان قرار دارد.

مسیر جاده از کنار رودخانه عمیقی عبور می‌کند که آب آن در یک سطح وسیع به آرامی جریان دارد.

در تابستان سطح آب بسیار کم و در موقع بارندگی ارتفاع آب، بیش از یک متر بالا می‌آید. رودخانه مذکور در مسیر خود به شاخه‌های رودخانه‌ی لنگرود می‌رسد. این مسیر در تمام فصول سال بسیار زیبا و چشم نواز است. در حاشیه رودخانه، درختان تبریزی بلند، زیبایی مسیر را دو چندان کرده است و ماهیگیرانی که لابه لای درختان، در کمین ماهی نشسته‌اند.

مهم‌ترین زیبایی این مسیر، وجود یک پل خشتی تاریخی  است که در میان اهالی معروف به «پل حاجی یحیی» است ولی به دلیل نزدیکی به روستای نالکیاشر و سیاهکلده، در کتاب تاریخی  معروف به پل تاریخی نالکیاشر است.

تا پیش از ساخت پل آهنی که روستای سیاهکلده را به نالکیاشر متصل می‌کند، این پل مهمترین وسیله ارتباطی روستاهای دو طرف رودخانه بود. پل حاجی یحیی دو دهانه کوچک در طرفین و یک دهانه بزرگ در میانه دارد. طرفین پل، شیب تندی داشته و سطح پیاده رو پل با قلوه سنگ‌های صیقلی رودخانه‌ای  کف پوش شده است.

بنای پل نالکیاشر  مربوط به دوره قاجار بوده و بنای این پل شبیه پل‌های خشتی دوره عباسی است. وقتی جاده قدیم شاه عباسی  از مناطق غربی گیلان به سوی فرح آباد ساری  و خراسان امتداد داشت، پل خشتی نالکیاشر دوره آبادانی و رونق خود را طی می‌کرد.

خبرگزاری مهر ، مهری شیر محمدی