سفری به دل تاریخ گیلان | از سرو ۱۰۰۰ ساله تا قلعه تاریخی رودخان

به گزارش حرف تازه، مریم ساحلی در مهر نوشت: گیلان رنگین کمان شکوهمند گنجینه‌های ارزشمند است. بی تردید سخن از گیلان و جاذبه‌های گردشگری آنکه به میان می‌آید پیش از همه به طبیعت زیبا، امواج نیلگون کاسپین، تالاب‌های دیدنی و جنگل‌های سبزش می‌اندیشیم اما نگاهی گذرا به گستره زیبایش، حاکی از این است که ظرفیت‌های گردشگری آن به طبیعت شگفتش محدود نیست.

واقعیت این است که گردشگری تاریخی گیلان تا کنون کمتر مورد توجه گردشگران این سرزمین قرار گرفته؛ اما از یاد نباید برد که آثار تاریخی این استان هر چند به سبب شرایط اقلیمی و همچنین بی‌مهری ها و کم توجهی‌ها آسیب‌های فراوانی را متحمل شده اند اما تماشای آنها و اندیشیدن به رد پای تاریخ در این خطه، سرشار از لطف بسیار است.

باید توجه داشت که شناسایی بیش از ۱۵۰۰ محوطه باستانی در گیلان و شهرت جهانی برخی از مناطق و محوطه‌های تاریخی گیلان نظیر تپه مارلیک با تمدن سه هزار ساله و گورستان‌های باستانی قلاکوتی خود به تنهایی نشان دهنده ارزش تاریخی این استان است.

جاذبه‌های تاریخی جنوبی ترین شهر گیلان

داستان جاذبه‌های تاریخی گیلان از جنوبی ترین شهرستان این استان یعنی رودبار آغاز می‌شود. شهرستانی که بسیاری از گردشگران به سرعت از آن عبور می‌کنند و شاید تنها با محصول زیتونش آشنا باشند. پل خشتی لوشان با قدمت بیش از ۲۰۰ سال و همچنین روستای تاریخی خرم کوه از جمله اماکن تاریخی شهر لوشان در شهرستان رودبار هستند.

از روستای خرم کوه که سخن به میان می‌آید، اذهان متوجه دو قلعه روبروی هم قلاکوتی، بقعه امامزاده طاهر خرمکوه، باقی مانده آسیابی آبی به نام اسیو روخونه، غارها و سکونتگاه‌های اولیه مانند غار اسکلچک می‌شود. و اما رودبار هم با اماکن تاریخی همانند محوطه پارینه سنگی قدیم گنج پر مربوط به دوران پارینه‌سنگی، قلعه طاهر میرزا، قلعه باستانی و غار اسپهبدان، قلعه چیمارود، تپه باستانی مارلیک، تپه جلالیه کلورز، پل تاریخی سیاهرود، غار درفک، روستای تاریخی سندس و روستای تاریخی راجعون از گذشته‌های این دیار نشان دارد.

البته آرامگاه آقا سید محمود مرندی در هرزویل منجیل، سرو هرزویل، غار چشمه باد هرزویل، قلعه سمیران و همچنین تپه جلالیه و تپه باستانی کوله کش در رستم آباد نیز از جمله اماکن تاریخی این شهرستان بشمار می آیند.

سروی از گذشته‌های دور

روستای تاریخی هرزویل بخشی از شهرک هرزویل است که در فاصله دو کیلومتری شمال شرقی منجیل قرار گرفته است. گفته اند هرزویل در کنار شاهراه هخامنشی ایران به اروپا قرار داشت. ناصرخسرو هزار سال پیش از این روستا با نام هرزویل و همچنین سرو آن یادکرده است. سرو هرزویل درختی با بیش از هزار سال عمر، بخشی از تاریخ گیلان است که در این روستا نفس می‌کشد و چشمان تماشاگران را به خویش خیره می‌سازد.

از دیگر دیدنی‌های این منطقه سرو زربین است. این درخت کمیاب که یکی از گونه‌های سروناز بشمار می‌آید، مخروطی شکل و با گسترش افقی است. منشأ این درخت را ایران یا افغانستان دانسته اند و فسیل‌هایی مربوط به دوره سوم زمین‌شناسی از آن یافته اند. لازم به ذکر است که هرزویل در طول دو هزار سال گذشته چند بار تخریب و از نو ساخته شده است.

اماکن تاریخی مرکز گیلان

بسیاری از ما رشت را با مجموعه تاریخی میدان شهرداری آن در نظر مجسم می‌کنیم. مجموعه‌ای که دربرگیرنده ساختمان شهرداری، برج ساعت، موزه پست و ساختمان قدیمی هتل ایران است.

ولی کتابخانه ملی رشت، عمارت کلاه فرنگی، خانه و آرامگاه میرزا کوچک، خانه ابریشمی، خانه میرزا خلیل رفیع، خانه قدیری، خانه آوانسیان، خانه کسمایی، همچنین مساجدی چون مسجد حاج سمیع، مسجد کاسه فروشان و موزه‌های این شهرستان به ویژه موزه میراث روستایی گیلان از جمله اماکن دیدنی تاریخی آن بشمار می آیند. و البته باید گفت قدم زدن در محلات قدیمی این کلانشهر نظیر ساغریسازان، استادسرا، پیرسرا، چمارسرا، چله خانه، سرچشمه و سرخبنده نیز برای گردشگران علاقمند به تاریخ بسیار جذاب است.

موزه میراث روستایی گیلان

موزه میراث روستایی گیلان مجموعه‌ای ارزشمند از خانه‌های روستایی، فرهنگ، آداب و رسوم، صنایع دستی و به طور کلی فضا و نوع زندگی روستاییان گیلان را در خود جای داده است.

این موزه را برخی کارشناسان اولین اکو موزه ایران دانسته اند. موزه میراث روستایی گیلان دربرگیرنده ۹ حوزه و حدود ۲۸ مجموعه مسکونی در آن به نمایش گذاشته شده است. البته موضوع جالب اینجاست که برخی خانه‌ها با قدمتی چندین و چند ساله از روستای اصلی به این مکان منتقل شده اند. علاوه بر خانه‌ها، این موزه راوی بعضی مشاغل روستاییان گیلان نیز هست؛ کوره ذغال، طویله، شالیزار، انبار برنج، تلمبار، کارگاه آهنگری و قهوه خانه از جمله اماکنی هستند که از مشاغل روستاییان زحمتکش گیلان نشان دارند.

لازم به ذکر است که موزه روستایی گیلان در کیلومتر ۱۸ آزادراه رشت- تهران- قبل از پلیس راه، جاده سراوان شفت واقع شده است.

شهری که معروف به دروازه اروپا بوده

انزلی شهرستانی است که نقشش در ورود مدرنیته به ایران بر کسی پوشیده نیست. این شهر که مهم‌ترین بندر شمالی ایران در حاشیه جنوب غربی دریای کاسپین است از دیرباز مورد توجه گردشگران قرار داشت. آنهایی که روانه انزلی می‌شوند بیشتر دلبسته دریا، ساحل شنی و تالاب بین المللی آن هستند. بی تردید مسافرانی که به این شهر سفر می‌کنند هرگز زیبایی بلوار تاریخی انزلی و موج شکن قدیمی آن را از یاد نخواهند برد.

هر چند در سال‌های اخیر گرد فرسودگی بر تن بلوارش نشسته و موج شکن دیگر آن چشم انداز کم نظیر گذشته اش را ندارد اما این اماکن همچنان مورد توجه خاص گردشگران هستند. همچنین فانوس دریایی قدیمی شهر که به مناره یا برج ساعت معرف است و پل‌های قدیمی انزلی و غازیان، ساختمان قدیمی دادگستری، کاخ موزه نیروی دریایی، ساختمان قندچیان، آرامستان لهستانی‌ها، مناره مسجد قائمیه و موزیک جیگا از جمله آثار یادآور تاریخ در این شهر زیبا هستند.

فانوس دریایی قدیمی انزلی معروف به مناره، با قدمت حدود ۲۰۶ سال، نماد معروف این شهر است. روزگاری طولانی با دو کاربرد فانوس دریایی و برج دیده‌بانی به انجام وظیفه می‌پرداخت، تا اینکه باز نشست شد و در سال ۱۳۰۷ خورشیدی دستان مرمتگر مرمتش کردند و ساعتی چهارسو بر بلندایش نصب کردند. پس از آن نیز ساعتش در سال ۱۳۶۹ تعویض شد. این روزها هر چند پیکر سپیدش در غبار فرسودگی قرار داد و آن سوی ساختمان‌های بلند مرتبه‌ای که قد می کشند به تدریج از نظرها پنهان می‌شود اما همچنان زیبا و شکوهمند است.

تماشای گذشته در رضوانشهر و تالش / ‏‬کهن‌ترین مسجد گیلان

دو شهرستان رضوانشهر و تالش در مسیر انزلی- آستارا سرشار از جاذبه‌های گردشگری تاریخی هستند. پل آجری پونل، گورستان پرن پرن وسکه، قلعه امیر ساسان، قلعه کول رینه، آرامگاه سید شرفشاه، آق مسجد در رضوانشهر و گورستان و حمام مریان، کاخ ضرغام السلطنه، مسجد آق اولر، قلعه صلصال، قلعه اگری بوجاق، بقعه شاه میلرزان در تالش از جمله دیدنی‌هایی تاریخی است که از آنها نام برده می‌شود.

و اما اسپی مزگت نیایشگاهی باستانی و کهن‌ترین مسجد گیلان است که در دهستان دیناچال از توابع شهرستان رضوانشهر، چشم‌ها را به تماشا می‌خواند. هر چند این بنای ارزشمند چون بسیاری از بناهای تاریخی گیلان رو به ویرانی است اما شکوهش، روایتی روشن از تاریخ گیلان است. نگاهی به پیشینه این بنا نشان می‌دهد که اسپی مزگت یا مسجد سفید، نیایشگاهی بوده که قبل از اسلام ساخته شده و گویا در عصر سلجوقی بی آنکه تغییری در آن به وجود آید، تبدیل به مسجد شده است. بر اساس سنگ نوشته‌ای که از سوی سازمان میراث فرهنگی در محوطه این بنا قرار دارد، قدمت این مسجد قرن ۶ و ۷ هجری قمری ذکر شده است.

آستارا در گذر سالیان

آستارا شمالی ترین شهرستان گیلان است که هر ساله میزبان گردشگران بسیار است. بازار این شهر یکی از دلایل عمده جذب مسافران است اما از یاد نباید برد که آثار تاریخی این شهرستان نظیر قلعه تک آغاج، قلعه لمیر محله، بقعه شیخ تاج الدین محمود خیوی و بقعه پیر قطب الدین نیز از ظرفیت‌های ارزشمند گردشگری این شهرستان به شمار می‌آیند.

قلعه شیندان یا قلعه سندان یکی از آثار تاریخی مهم شهرستان آستارا است. قدمت قلعه شنیدان به پیش از اسلام برمی گردد و گفته می‌شود، آتشکده‌ای در آن وجود داشت. محل این قلعه بر بلندای کوه شنیدان در منطقه حیران و مسیر آستارا به اردبیل قرار دارد.

بزرگترین پل خشتی گیلان در لنگرود

رودسر و لنگرود دو شهرستان ساحلی در شرق گیلان هستند که در دل زیبایی‌های طبیعی خود آثار تاریخی بسیاری همانند پل تاریخی تمیجان، مسجد تمیجان، گنبد پیر محله، گورستان پس گور، گورستان آستانه ورلرده تله سر، قلعه بندبن، غار سجیران، پل خشتی، خانه دریابیگی، عمارت سیگارودی، عمارت منجم باشی، بقعه دوازده امام ملاط، بقعه آقا سید حسین در خود نهفته دارند.

درباره پل خشتی لنگرود که بومی‌ها آن را خشته پل و خشته پورد می‌نامند باید گفت بزرگ‌ترین پل خشتی گیلان است و بسیاری از آن به عنوان نماد شهر لنگرود یاد می‌کنند. این پل از آجر و ساروج بر فراز رودخانه این شهر ساخته شده است. کاربرد این پل خشتی با ۳۷ متر طول و ۱۲ متر ارتفاع، اتصال دو منطقه فشکالی محله و راه پشته در لنگرود بوده است. قدمت این پل که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده را برخی زمان سلطنت فتحعلی شاه می‌دانند و برخی دیگر آن را به زمان کیاییان و عده‌ای آن را هم دوره ایلخانی و تیموری می‌دانند.

شهر بوته‌های سبز چای

لاهیجان سرزمین بوته‌های سبز چای یکی از مقاصد اصلی گردشگران در گیلان است. آرامگاه کاشف السلطنه و موزه تاریخ چای ایران، حمام گلشن، پل خشتی، مسجد اکبریه، مسجد چهار پادشاهان، مسجد جامع، بقعه پیرعلی، بقعه چهل ستون، بقعه امیر شهید و بقعه عاقلیه از جمله آثار تاریخی آن محسوب می‌شود.

آرامگاه شیخ زاهد گیلانی یکی دیگر از جاذبه‌های معروف تاریخی لاهیجان است. این بقعه در روستای شیخانور با فاصله ۳ کیلومتر از شهر لاهیجان واقع شده و قدمتش به قرن نهم هجری قمری می‌رسد. بقعه شیخ زاهد دارای گنبدی هرمی و هشت ترک به رنگ آبی فیروزه‌ای است و آرامش محوطه و چشم انداز بی نظیرش خاطره‌ای به یادماندنی برای بازدید کنندگانش رقم می‌زند. می‌گویند این بقعه، آرامگاه یکی از عارفان بزرگ ایران به نام تاج‌الدین ابراهیم کردی سنجانی معروف به شیخ زاهد گیلانی است.

نقل است که شیخ صفی الدین اردبیلی بنیانگذار دودمان صفوی مدت ۲۵ سال نزد شیخ زاهد گیلانی روزگار گذراند و با دختر او فاطمه ازدواج کرد. البته ناگفته نماند که بعضی پژوهشگران درباره این موضوع که آرامگاه شیخ زاده در این مکان باشد، مردد هستند.

شهر کلوچه و مجسمه و قلعه رودخان

نام فومن برای گردشگران یادآور کلوچه‌های خوش طعم و مجسمه‌های بسیار است اما از یاد نباید برد که آثار تاریخی این شهرستان از ظرفیت‌های ارزشمند گردشگری گیلان محسوب می‌شود. منطقه تاریخی هفت دغنان، حمام گلستان، قلعه کول، غار خون فوشه، بقعه امامزاده سبزقبا، مناره کلده و قلعه رودخان از آثار تاریخی این شهرستان بشمار می آیند.

قلعه رودخان که به قلعه حسامی نیز معروف است با دیواری به طول ۱۵۰۰ متر، بر بلندای ارتفاعات جنگلی روستای رودخان از توابع شهرستان فومن بنا شده است. برخی قدمت این بنای تاریخی را دوره سلجوقی می‌دانند و عده‌ای حتی آن را هم زمان با حکومت ساسانی دانسته اند. قلعه رودخان شامل دو بخش ارگ و قورخانه است که به ترتیب در بخش غربی و شرقی بنا قرار دارند. پیرامون این قله را ۴۰ برج دیده‌بانی دربرگرفته است و گفته شده که در طول تاریخ هیچگاه دشمنی نتوانسته این قلعه را فتح کند.

اندیشیدن به تاریخ در شهرهای گیلان

گیلان سرزمین مناظر بدیع است. اینجا سرزمینی است که ماسوله از یک سو چشم‌ها را به ضیافت تماشا می‌خواند و املش با قدمت ۳ هزار ساله از سوی دیگر. اینجا دیلمان ترانه خوان سبز زندگی در گذر تاریخ است و جنگل‌های باستانی هیرکانی از دیگر سو رو به آسمان قد کشیده اند. پل‌های خشتی تجن گوکه و نیاکو، آرامگاه سید جلال الدین اشرف و دکتر معین در آستانه اشرفیه؛ پل لیشاوندان، امام زاده اسحاق و امام زاده ابراهیم در شفت؛ پل خشتی گوراب تولم، مناره آجری گسکر و پل کسما در صومه سرا؛ تی تی کاروانسرا و قلعه گرماور در سیاهکل؛ دیواره سنگی اسب ریسه در ماسال و دیگر آثار تاریخی که در این گزارش نمی گنجد از جمله میراث فرهنگی ارزشمند گیلانیان و ایرانیان هستند که چشم انتظار نگاه پر مهر انسان‌ها هستند. نگاهی برای دیدن و اندیشیدن و حفاظت.