خانه های تاریخی کاشان جلوه ای از شاهکار معماری ایرانی

به گزارش حرف تازه ، همانطور که گفته شد، شهر کاشان خانه‌ های تاریخی متعددی دارد که بیشتر آنها در دوران زندیه و قاجار بنا شده‌اند. می‌توان گفت ویژگی مشترک معماری تمام این خانه‌ها، مناسب سازی آنها برای اقلیم گرم و خشک منطقه کویری کاشان بوده است. همچنین به دلیل حاکمیت تفکر مذهبی در این مناطق، معماری درونگرا و معماری حجاب نیز از ویژگی‌های بارز و مشترک خانه های تاریخی کاشان به‌شمار می‌رود؛ به گونه‌ای که اغلب این خانه‌ها به قسمت‌های اندرونی و بیرونی تقسیم شده‌اند تا ساکنین خانه از دید اشخاص نامحرم دور بمانند. در ادامه با مهمترین و معروف‌ترین خانه‌ های تاریخی کاشان آشنا می‌شوید.

۱. خانه طباطبایی

به جرات می‌توان گفت خانه طباطبایی، باشکوه‌ترین خانه‌ های تاریخی کاشان است که علاقه‌مندان زیادی را به سوی خود جلب می‌کند. خانه طباطبایی که ۴۰ اتاق دارد در دوران قاجار ساخته شده و معماری جالب آن، این خانه را زبان‌زد کرده است. مهمترین نکته جالب این ساختمان این است که در زیر سطح زمین ساخته شده است؛ یعنی برای رسیدن به حیاط باید از چند پله پایین بروید. به این شیوه خانه‌سازی که بیشتر در شهرهای کویری دیده می‌شود، “گودال باغچه” می‌گویند. دلیل این امر نیز این است که از خانه در برابر زلزله، گرما و سر و صدای زیاد محافظت می‌شود. این بنا که ۴۷۰۰ متر مربع مساحت دارد، از سه بخش بیرونی، اندرونی، قسمت مخصوص خدمه، ۴۰ اتاق، چهار حیاط، چهار سرداب، سه بادگیر و دو قنات تشکیل شده است.

در معماری‌های سنتی، بیرونی خانه برای کارهای عمومی و رفت‌وآمدهای هر روزه خانواده استفاده می‌شده و در مقابل، اندرونی برای زندگی روزمره اعضای خانواده بوده است و هر کسی اجازه ورود به آن را نداشته است. بخش شاه‌نشین نیز مخصوص پذیرایی از میهمان‌های خانه بوده است. تزئینات گچ‌کاری بی‌نظیر این بنا، حیاط‌های با‌صفا، حوض‌های آبی و پنجره‌های رنگی هر کدام به زیبایی و اصالت این عمارت باشکوه افزوده‌اند.

• آدرس: کاشان، خیابان علوی، محله سلطان امیر احمد، جنب امامزاده امیر احمد

۲. خانه بروجردی‌ها

یکی دیگر از خانه‌ های تاریخی کاشان، خانه بروجردی‌ها است که رد پای هنر کمال الملک در آن دیده می‌شود. همین جمله کافی است تا بدانیم قرار است با چه شاهکاری در کاشان رو‌به‌رو شویم. این عمارت باشکوه در سال ۱۲۷۵ قمری در دوره قاجار توسط استاد علی مریم ساخته شده است. ساخت خانه بروجردی‌ها، داستانی عاشقانه دارد. داستان از این قرار است که پسر آقای بروجردی عاشق دختر آقای طباطبایی می‌شود. در این میان، آقای طباطبایی شرط می‌گذارد که برای ازدواج با دخترش باید خانه‌ای شبیه به خانه خودشان برای او بسازند. همین امر موجب می‌شود که از معمار طراح خانه طباطبایی‌ها درخواست شود که طراحی خانه بروجردی‌ها را نیز انجام دهد. این خانه از دو قسمت بیرونی و اندرونی تشکیل شده است.

ساخت این خانه حدودا ۱۸ سال طول کشید. علی‌ مریم کاشانی، صنیع‌الملک و کمال‌الملک از جمله افرادی هستند که در دکوراسیون داخلی و معماری این بنا نقش داشته‌اند. نکته جالب در مورد خانه بروجردی‌ها این است که در این خانه برای اولین بار از رنگ روغن و آبرنگ برای نقاشی‌های سقف و دیوارها استفاده شد. همچنین تذهیب، منبت‌کاری، مقرنس و درودگری از دیگر هنرهایی هستند که برای تزیین این خانه به کار گرفته شده‌اند. دیوار نگاره‌های موجود در اتاق‌های این خانه، داستان‌های زیبای تاریخ و ادبیات ایران را به تصویر کشیده است. همچنین تمام کاشی‌های حیاط این خانه نیز با نقاشی‌های میوه‌ها و خوراکی‌های مختلف تزیین شده‌اند. بنابراین در سفر به کاشان، بازدید از خانه زیبای بروجردی‌ها را از دست ندهید.

• آدرس: کاشان، خیابان علوی، محله سلطان امیراحمد

۳. خانه راهب

در میان خانه‌ های تاریخی کاشان، خانه راهب نیز طرفداران زیادی دارد. این خانه در دوران قاجار ساخته شده و حدودا ۲۰۰ سال قدمت دارد. مساحت این خانه تاریخی حدود ۱۵۰۰ متر است و از دو قسمت بیرونی و اندرونی تشکیل شده که توسط بخش شاه‌نشین به یکدیگر متصل می‌شوند. علاوه‌بر‌این، خانه راهب قسمت‌های متعدد دیگری نیز دارد که در این میان به  محفل عشاق، حجره هنرمندان، پناه متفکران، پنج دری، سرداب، پاشیر، مطبخ، هشتی ورودی، ایوان تابستانی و زمستانی و بادگیر می‌توان اشاره کرد. خانه راهب حیاط بزرگی دارد که یک حوض بزرگ و زیبا در وسط آن قرار داده شده و تمام دیوارهای اطراف آن به گچکاری مزین شده‌اند. گفتنی است که تمام در و پنجره‌های اتاق‌های خانه راهب چوبی است.

در سال ۱۳۹۲، این خانه تاریخی توسط استاد سید اکبر حلی مرمت و بازسازی شد و به یک بوتیک هتل تبدیل گشت. در حال حاضر این هتل با انواع امکانات پذیرای مسافران شهر تاریخی کاشان خواهد بود. همچنین صرف یک وعده غذا در رستوران سنتی و یا یک میان وعده در کافی شاپ این هتل نیز می‌تواند ایده خوبی در سفر به کاشان باشد.

• آدرس: کاشان، خیابان فاضل نراقی، کوچه فرهنگ ۳۱

۴. خانه عامری‌ها

خانه عامری‌ها، بزرگترین خانه تاریخی کاشان است که مساحتی بالغ بر هفت هزار مترمربع دارد. قدمت این خانه تاریخی ۸۵ اتاقه که از سه خانه و پنج حیاط مجزا تشکیل شده، به دوره زندیه باز می‌گردد. در دوره قاجار، این خانه توسط سهام السلطنه عامری بازسازی شد و توسعه یافت و در حال حاضر شامل هفت حیاط اندرونی و بیرونی، شاه‌نشین هفت دری، چند اتاق سه دری و حوض‌خانه است. مهمترین نکته جالب در این بنا، قرینه بودن معماری آن است؛ به طوری‌که اگر از هر سوی ساختمان از وسط یک خط بکشید دو طرف آن کاملا مشابه می‌باشد.

در سال‌های اخیر، خانه‌ عامری‌ها توسط سازمان میراث فرهنگی مرمت و بازسازی شده و به هتلی ۵ ستاره تبدیل شده که با بهترین امکانات میزبان مسافران داخلی و خارجی خواهد بود. گچ‌بری‌های این عمارت در نوع خود بی‌نظیر هستند و در طول مرمت‌ها حفظ شده‌اند؛ بنابراین با اقامت در این هتل سنتی، مسافران از بودن در یک فضای سنتی و در عین حال شیک لذت خواهند برد.

• آدرس: کاشان، محله علوی، خیابان علوی، بن‌بست باستان هفتم، پلاک صفر

۵. خانه عباسیان

یکی از پربازدیدترین خانه‌ های تاریخی کاشان، خانه عباسیان است که تا کنون لوکیشن فیلم و سریال‎های متعددی مانند مسافر ری، خانه‌ای در تاریکی، ملاصدرا و… نیز بوده است. این خانه هفت هزار متری توسط محمد ابراهیم تاجر کاشی، بین سال‌های ۱۲۵۰ تا ۱۲۴۵ هجری قمری ساخته شد. این خانه تاریخی، پنج طبقه و پنج حیاط داشت که پس از مرگ محمد ابراهیم، تقسیم و به افراد مختلفی فروخته شد. حدودا ۱۰۰ سال پیش، شخصی به نام آقای عباسیان که تاجر فرش بود، یکی از حیاط‌های این خانه را به قیمت ۱۰۰۰ تومان خرید و با این کار سر و صدای زیادی به پا کرد و از همان زمان تا کنون، این مجموعه با نام عباسیان شناخته می‌شود. معماری درون‌گرا و قرینه‌ خانه عباسیان از مهم‌ترین ویژگی‌های آن به‌شمار می‌آید.

این خانه باشکوه از سه بخش اصلی اندرونی، بیرونی و بخش خدمه تشکیل شده که هر یک دارای اتاق‌ها و قسمت‌های مختلفی هستند. بیشتر مهمانی‌ها و جشن‌ها در بخش بیرونی خانه عباسیان برگزار می‌شده و بخش اندرونی فقط مختص اعضای خانواده بوده است. همچنین بخش خدمه نیز از اتاق‌های کار، مطبخ و حیاط تشکیل شده است. در حال حاضر بیشتر بخش‌های خانه عباسیان به هم پیوسته‌اند و تحت پوشش سازمان رفاهی تفریحی شهرداری کاشان قرار گرفته‌اند. در این مجموعه چندین کافه، رستوران، سوغات‌سرا، شربت‌سرا و پارچه‌بافی ایجاد شده که بازدید گردشگران از این عمارت تاریخی را به‌یادماندنی خواهد کرد.

• آدرس: کاشان، خیابان علوی، کوی سلطان امیراحمد

۶. خانه منوچهری

در میان خانه‌ های تاریخی کاشان، خانه منوچهری نیز مشهور بوده و طرفداران زیادی دارد. معماری اصلی این خانه که در محله محتشم واقع شده، به دوران صفویان باز می‌گردد. خانه منوچهری در زلزله سال ۱۷۷۸ میلادی آسیب دید و تا حدودی ویران شد؛ اما در دوره قاجار مورد بازسازی قرار گرفت. در سال ۱۳۸۶، خانه تاریخی منوچهری خریداری شده و به همت فردی به نام ابوالفضل شاهی مرمت می‌شود و در همان سال در فهرست آثار ملی ایران به ثبت می‌رسد.

مرمت این خانه در سال ۱۳۸۹ به پایان رسید و پس از آن به یک بوتیک هتل زیبا تبدیل شد که تا‌کنون میزبان بسیاری از مسافران شهر کاشان بوده است. طراحی داخلی این هتل توسط شهناز نادر اصفهانی انجام شده است. خانه منوچهری از معدود خانه‌ هایی به‌شمار می‌رود که دارای آب انبار اختصاصی بوده‌ است. گفتنی است که این خانه در سال ۲۰۱۶ کاندید جایزه معماری آقاخان شد. در حال حاضر مسافران زیادی به شوق بیدار شدن در اتاق‌های زیبای این عمارت و تماشای منظره حیاط باصفا و حوض آبی خانه منوچهری، در این هتل سنتی اقامت می‌کنند.

• آدرس: کاشان، خیابان محتشم، کوچه شهید ثابت، کوی عمارت هفتم، شماره ۵۹

۷. خانه عادل

خانه عادل نیز یکی از خانه‌ های تاریخی کاشان است که به مروارید کاشان نیز شناخته می‌شود. این خانه تاریخی در سال ۱۳۹۳ توسط شخصی به نام عادل خریداری و بازسازی شد و در حال حاضر به یک اقامتگاه سنتی تبدیل شده که در بین مسافران شهر کاشان طرفداران زیادی دارد. همچنین نزدیکی این اقامتگاه به سایر جاذبه‌های تماشایی کاشان به محبوبیت آن بین مسافران افزوده است. یکی از مهمترین نکات معماری خانه عادل، قرینگی شگفت‌انگیز آن است، به طوری‌که به هر قسمت عمارت که نگاه کنید، در مقابل آن دقیقا همین منظره را نیز خواهید دید. علاوه‌‌بر‌این، اتاق‌های سه‌در و پنجره‌های رنگی آنها قدمت و شکوه این بنا را به شما یادآوری می‌کند.

• آدرس: کاشان، خیابان فاضل نراقی، فرهنگ ششم (کوچه نه چم)، خانه تاریخی مروارید (عادل)

 نتیجه گیری

در این مقاله به طور مختصر با چند مورد از معروف‌ترین خانه‌ های تاریخی کاشان آشنا شدید که در سفر به این شهر تاریخی می‌توانید از آنها بازدید کنید. اگر قصد سفر به شهر زیبای کاشان را دارید، می‌توانید از طریق وب سایت الی گشت نسبت به تهیه بلیط خود اقدام کرده و همچنین بهترین هتل‌ها را برای چند روز اقامت خود در این وبسایت رزرو کنید. الی گشت با کارشناسان ماهر و متخصص خود به صورت ۲۴ ساعته آماده خدمت رسانی به شما عزیزان و پشتیبانی از خدمات خود خواهد بود.

 سوالات متداول:

۱.    سبک معماری “گودال باغچه” نیست؟

در این روش، عمارت در زیر سطح زمین ساخته می‌شود و برای ورود به آن باید از چند پله پایین رفت.

۲. دو ویژگی مهم معماری خانه‌ های تاریخی کاشان چیست؟

ساخت خانه متناسب با اقلیم کویری و معماری حجاب برای محافظت از اهالی خانه در مقابل نامحرمان از ویژگی‌های مهم خانه‌ های تاریخی کاشان است.

۳. خانه بروجردی‌ها به چه علت بنا شد؟

ساخت خانه بروجردی‌ها در پی شرط ازدواج پسر خاندان بروجردی با دختر خاندان طباطبایی انجام شد.

۴. در کدام خانه تاریخی کاشان از هنر کمال الملک استفاده شده است؟

کمال الملک در تزئینات داخلی خانه بروجردی‌ها نقش داشته است.