تفکر شهر پایدار؛ راه‌کارها و سیاست‌ها

حمیدرضا طاهری * – افزایش سریع جمعیت شهرها و همچنین سکونت بخش عظیمی از این جمعیت در برخی از فضاهای محدود شهری باعث ایجاد تراکم عجیب و بی‌سابقۀ جمعیت و نیاز عمومی به بهره‌‌برداری بیش از حد منابع طبیعی، جذب منابع غیرطبیعی محلی و استثمار منابع طبیعی شهرهای همجوار شده که نتیجه آن پسماندهای غیرقابل پیش‌بینی، آلودگی‌ها، بیماری‌ها و حاشیه‌نشینی است. در چنین شرایطی مقولۀ «توسعۀ پایدار شهر» که محصول نگرش نوین به مفاهیمی همچون عدالت اجتماعی، فضایی و محیطی در شهر است، وارد حیطۀ مدیریت شهری شده است.

توسعۀ پایدار شهری به عنوان جزئی از توسعۀ پایدار بر پایۀ استفادۀ معقول از منابع طبیعی استوار شده و به توسعۀ محیطی، اقتصادی و اجتماعی در موازات یکدیگر می‌پردازد.
حداقل‌سازی پیامدهای زیست‌محیطی، حداقل‌سازی مصرف منابع تجدیدناپذیر و بهره‌برداری از منابع تجدیدپذیر به عنوان راه‌کارهای توسعۀ پایدار شهری مطرح شده است. شهر با سیاست‌هایی همچون کاهش اتکاء به خودروی شخصی، افزایش فشردگی کالبدی در توسعۀ شهری، حفاظت و احیای نظام‌های طبیعی، کاهش مصرف منابع، کاهش تولید آلودگی، بهبود زیست‌پذیری اجتماعات بشری، پایندگی و تقویت اقتصاد شهری و اصلاح نظام اداری و حکمرانی شهری به سمت پایداری هدایت می‌شود. درواقع پایداری یعنی به جلو رفتن و ادامه دادن.
شهر پایدار شهری است که با تامین بالاترین کیفیت زندگی، حافظ و ارتقاءدهندۀ رفاه شهروندان در متوسط و بلندمدت باشد. باید به خاطر داشت که تصمیم‌گیری یکپارچه در عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی و اکولوژی از لازمه‌های شهر پایدار است. پایداری محیطی به معنی حفظ منابع طبیعی بوده که شهروندان در مصرف آب، انرژی و مواد تجدیدشونده اعتدال را رعایت کرده و بیشتر از توان طبیعت مصرف نکنند و به‌خاطر داشته باشند که مصرف منابع تجدیدشونده بیش از حدی نباشد که طبیعت توان جبران آن را نداشته باشد. در واقع پایداری محیطی به شهروندان اخطار می‌دهد که میزان تولید آلاینده‌های پراکنده در جو و دامان طبیعت بیشتر از ظرفیت جذب و تجزیۀ آنها در هوا، آب و خاک نباشد و همواره توان تصفیۀ طبیعت درنظر گرفته شود.
در شهر پایدار تصمیمات امروز مدیران شهری و شهروندان، آیندۀ کودکان و نسل آینده را به خطر نمی‌اندازد و همۀ مدیران و مردم خود را مسئول اعمال فردی و گروهی خود می‌دانند. در چنین شهری منابع طبیعی به‌شکل عادلانه مورد استفاده قرار می‌گیرد و پایداری جمعی فدای پایداری جمعی دیگر نمی‌شود. در شهر پایدار استفادۀ از منابع تجدیدشونده مورد تائید و تشویق مدیریت شهری است و تلاش می‌شود تا استفاده از منابع غیرتجدیدشونده به حداقل ممکن برسد و مصرف منابع تجدیدشونده از میزان تولید تجدیدی آن پیشی نگیرد. در این شهر برقراری ارتباطات آزاد بین دولت، اصناف و عموم مردم اهمیت بسیاری دارد و به تنوع فرهنگی، اقتصادی و محیطی ارج نهاده می‌شود. در شهر پایدار هر جامعه خود زمینه‌های مناسب برای تعامل بین شهروندان و بستر تحصیلات، اشتغال، تفریحات سالم، سرگرمی‌ها و فضای توسعۀ فرهنگی را فراهم می‌کند. در این شهر پایداری به توانمندی اکوسیستم و یا هر سیستم فعال اطلاق می‌شود که می‌تواند تا آیندۀ نامعلوم ادامه فعالیت داده بدون اینکه بر اثر فرسایش و یا از بین‌رفتن منابع کلیدی نابود شود.
توسعۀ پایدار به مفهوم حرکت بر محور انسان و محیط است و توسعۀ اقتصادی با لحاظ‌کردن ملاحظات محیطی و عدالت اجتماعی مورد توجه قرار می‌گیرد. در واقع توسعۀ پایدار از توسعۀ بی‌رویه که باعث ایجاد و تشدید اختلافات طبقاتی و مشکلات زیست‌محیطی عدیده‌ای می‌شود جلوگیری می‌کند و به ابعاد محیطی و اجتماعی بیشتر از اقتصادی بها می‌دهد. توسعۀ پایدار ضمن آنکه به نیازهای کنونی شهروندان پاسخگو مناسب ‌می‌دهد، توانائی‌های نسل‌های آینده را برای پاسخگویی به نیازها و خواسته‌هایشان به مخاطره نمی‌اندازد. توسعۀ پایدار نگران تهی‌شدن کرۀ زمین از منابع طبیعی و در مخاطره قرار گرفتن کیفیت‌ چشم‌اندازها، میراث‌فرهنگی ، آرامش و توانائی مناطق شهری برای زیست ایمن و سالم شهروندان است.

*سردبیر هفته نامه طاهر – کارشناس ارشد مبلمان شهری