تبصره ۳۹، نخستین گام مهم دولت برای تحقق مدیریت واحد شهری

حرف تازه : اگر بخواهیم در بحث مدیریت شهری دو بازوی اصلی را نام ببریم؛ بی تردید این دو بازو شورا و شهرداری خواهند بود. شورایی که برخی کارشناسان معتقدند با موانع و چالش هایی مواجه است و از اهداف اولیه خود فاصله گرفته است و مجموعه شهرداری که در بسیاری از شهرها از ثبات مدیریتی برخوردار نیست. تحریریه حرف تازه در این گفتگو به سراغ محمد حسن عاقل منش آمده است تا از نگاه ایشان نقش شوراها در توسعه شهری را بررسی کند. عاقل منش در سال ۱۳۴۱ در شهر رشت متولد شد و در دوره های دوم و سوم انتخابات شورا، منتخب مردم رشت بوده است. ریاست ۴ ساله شورای دوم از دیگر سوابق وی می باشد.

در ابتدا میخواهیم جایگاه شورا در مدیریت و توسعه شهری را مشخص کنیم. در قانون مترقی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران جایگاه شورا چگونه تعریف شده است؟

با سلام. نظر به اهمیت نهاد شوراهای اسلامی شهر و روستا و جایگاه آن در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به چند اصل مهم ازاین قانون اشاره می کنم. در اصل هفتم قانون اساسی آمده است: طبق دستور قرآن کریم «و امرهم شوری بینهم» ، «و شاورهم فی الامر» مجلس شورای اسلامی، شورای استان، شهرستان، شهر، محل، بخش، روستا و نظایر اینها از ارکان تصمیم گیری و اداره امور کشورند. طرز تشکیل و حدود اختیارات وظایف شوراها را این قانون معین می کند.
و همچنین دراصل یکصدم درباره وظایف و نحوه انتخاب این نهاد اینگونه اشاره شده است: برای پیشبرد سریع برنامه های اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و سایر امور رفاهی از طریق همکاری مردم با توجه به مقتضیات محلی اداره امور هر روستا، بخش، شهر، شهرستان یا استان با نظارت شورایی به نام شورای ده، بخش ، شهر یا استان صورت می‌گیرد که اعضای آن را مردم همان محل انتخاب می کنند.
و درادامه در اصول ششم، هفتم، دوازدهم، و چهل و هشتم، یکصدم، یکصد و یکم، یکصد و دوم، یکصد و سوم، یکصد و چهارم، یکصد و پنجم و یکصد و ششم در قانون اساسی به جایگاه شوراها و مدیریت محلی پرداخته شده که در این اصول هم نکات کلیدی فراوانی وجود دارد.

با توجه به جایگاهی که در قانون اساسی برای شورا در نظر گرفته شده است؛ چرا تا کنون نسبت به تحقق مدیریت واحد شهری اقدام موثر و اساسی صورت نگرفته است تا تصمیمات شورایی در مدیریت و توسعه شهرها نقش اساسی را ایفا کند؟ برخی کارشناسان معتقدند این مشکل از دوره اول همراه شورا بوده است و مانع از رسیدن شورا به جایگاه واقعی خود در بحث توسعه و مدیریت شهری بوده است.

این نهاد مردمی برآمده از قانون اساسی در اولین دوره فعالیت خود با مشکلات فراونی مواجه بود اما با تلاش همه اعضا و دست اندرکاران توانست آغاز به کار نماید و با تشکیل ارکان های اصلی خود از قبیل: هیئت رییسه ، کمیسیونهای داخلی و همچنین با معرفی اعضا و نمایندگان خود در کمیسیونهای شهرداری و دیگر کمیسیونهای شهری و استانی در اکثر تصمیم گیریها و تصمیم سازی ها نقش قانونی خود را ایفا نماید و نیز با انتخاب شهردار سکان اداره شهرداری را به مدت چهار سال به فرد مورد نظر بسپارد. درپاسخ باید گفت که تحقق مدیریت یکپارچه شهری از وظایف قوه مقننه و مجریه است که سالها معطل مانده است و اراده ای برای اجرایی شدن آن از سوی دولت و مجلس مشاهده نمی شد. در قانون برنامه سوم ، چهارم و پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به دفعات به واگذاری و واسپاری امور به شهرداری اشاره شده است به عنوان نمونه در قانون برنامه سوم ماده اول ذیل بند ب وظایف و اختیارات درردیف ۵ آمده است : شناسایی و واگذاری وظایف، امور و فعالیتهای قابل واگذاری دستگاههای اجرائی به شهرداریها و بخش غیر دولتی با هدف رهاسازی دولت از‌ تصدیهای غیر ضرور و همچنین تعیین نحوه ارتباط و تنظیم مناسبات نظام اداری با شوراهای اسلامی روستا، بخش و شهر.
ولی متاسفانه به علت تنگناهای قانونی و نیز مقاومت بدنه دولت و بعضی از دولتمردان تاکنون مدیریت شهری محقق نشد و عملا شوراها در حد مدیریت شهرداری تنزل یافته و نتوانستند به جایگاه واقعی خود دست یابند.

گویا در لایحه ششم توسعه، دولت گام اول را برای تحقق مدیریت واحد شهری محکم و موثر برداشته است. تفاوت این لایحه با برنامه های قبلی توسعه را چطور می بینید ؟

تبصره ۳۹ لایحه ششم توسعه کشور، در برگیرنده اختیارات دولتی است. اگرچه این اختیارات پیش از این در برخی برنامه‌های توسعه کشور ذکر شده است و به نام «اختیارات ۲۳گانه» معروف است اما آنچه در این برنامه ذکر شده ‌است دستگاه‌های اجرایی کشور پس از تصویب مجلس موظف به اجرای این برنامه شده‌اند. لایحه ششم توسعه جدی‌ترین اقدام دولت برای واگذاری اختیارات بیشتر به نهاد مدیریت شهری و شهرداری‌هاست. این لایحه درصورت تصویب در مجلس و تبدیل آن به برنامه، نخستین گام مهم دولت برای تحقق مدیریت واحد شهری است.

روند حرکتی شوراها و شهرداری ها از دوره اول تا امروز را چگونه می بینید؟ 

به اعتقاد من روند حرکت شوراها و شهرداریها و تحولات آن از بدو تاسیس تاکنون خصوصاً در مراکز استانها و کلانشهرها رو به رشد بوده است. با نگاه اجمالی به عملکرد شهرداریها تاقبل ازشروع به کارشوراها می توان به این واقعیت رسید که درگذشته شهرداریها به عنوان یک نهاد خدماتی و عمرانی شناخته شده و کمتر در فعالیتهای فرهنگی اجتماعی ایفای نقش می کردند. اما در حال حاضر شوراها در سراسر کشور توانسته اند درسایه همدلی و همراهی و با برنامه ریزی مناسب و نیز تبادل تجربه بین شوراها و تصویب طرحهای مهم درشوراهای فرادست اعم از شورای استان و شورای عالی استانها و همچنین با برگزاری اجلاس های مشورتی کمیسیونهای مختلف شوراهای مراکز استانها و کلانشهرها خصوصاً کمیسیونهای فرهنگی اجتماعی و زیست شهری توانسته رهاورد بسیار مطلوب و ارزنده ای برای انتقال تجارب و دستاورد های مختلف مدیریت شهری در حوزه فرهنگی، اجتماعی و محیط زیست و ارتقای جایگاه قانونی شورا ها و شهرداری ها را به ارمغان آورد .
لازم به توضیح است تاثیر گذاری و اهمیت برگزاری این اجلاسها و طرحهای آن به گونه ای بوده است که شورای عالی استان ها نیز تعدادی از این مصوبات مهم را به صورت طرح برای تصویب به مجلس شورای اسلامی تقدیم نمود.
ازسویی دیگر تصویب طرحهای مختلف و اجرایی شدن آنها در شوراها و شهرداریهای مراکز استانها و کلانشهرها موجب شد تاجایگاه شهرداری ها در کشور به شکل فزاینده ای ارتقا یابد تا جایی که هم اکنون شهرداریها در ارایه خدمات در حوزه های فرهنگی ، ورزشی و اجتماعی و حتی در حوزه سلامت گوی سبقت را از سازمانهای عریض و طویل دولتی ربوده و در بعضی از شهرهای بزرگ با احداث فرهنگسراها ، کتابخانه ها، سالن های ورزشی و… نسبت به وزارتخانه های تابعه رشد قابل ملاحظه و درخورتحسینی را داشته است. البته موج این فعالیت ها به گونه ای است که حتی شوراها و شهرداریهای با جمعیت کمتر نیز علیرغم کمبود اعتبار و بودجه اندک با الگو گرفتن از شهرهای موفق سعی دارند تا فعالیتهای خود را درحوزه های فرهنگی و اجتماعی ارتقا دهند.

پس به اعتقاد شما شوراها از اهداف خود فاصله نگرفته اند؟

باتوجه به مواردی گفته شده به نظرمی رسد شوراهای اسلامی ازبدو تاسیس تاکنون نه تنها از اهداف خود خارج نشدند بلکه باگسترش کیفی و کمی فعالیت های خود به مرحله ای از بلوغ دست یافته و هم اکنون خیزش بلندی را برای تحقق مدیریت واحد شهری و به عبارتی حکومت محلی برداشته اند و امید است با شروع به کار مجلس دهم و تصویب لایحه ششم توسعه کشور وتبصره ۳۹ آن و با بررسی دقیق عملکرد شوراها و آسیب های پیش رو و تصویب قوانینی درخصوص رفع مشکلات و تنگناهای موجود قانونی ، موجبات ارتقای همه جانبه و رسیدن به جایگاه واقعی این نهاد مدنی و همچنین توسعه پایدار شهرها را شاهد باشیم.
در پایان ضمن سپاس فراوان از فرصت بوجود آمده باید اذعان نمایم به دلیل کمبود وقت فقط به بخشی از موضوعات مرتبط با شوراها اشاره شد که آن هم بی شک خالی از اشکال نیست . امیداست با ارایه نقطه نظرات دیگرصاحبنظران این عرصه و بررسی سایر آسیب ها و چالش های پیش رو ، ضمن تقویت این نهاد برآمده از مردم ، زمینه لازم برای ادامه فعالیت مطلوب ، موثر ، بهتر و کارآمد شوراها فراهم گردد .

ممنون از وقتی که در اختیار ما قرار دادید.