بحران سراوان ؛ از کم کاری ها دیروز تا شانه خالی کردن های امروز

بهنیا ثابت رفتار – مساله سراوان، مساله تازه ای نیست. بیش از سی سال است که زباله های خانگی و حتی صنعتی و بیمارستانی رشت و شهرستان های اطراف و حتی شرق گیلان در دل جنگل های زیبای سراوان دفن می شوند. مساله ای که علاوه بر مخاطرات زیست محیطی فراوان، بر سلامت شهروندان نیز آسیب های بسیار جدی وارد می کند. جاری شدن بیش از ۱۰ لیتر شیرابه زباله در ثانیه و نفوذ به آبهای سطحی و زیرزمینی، آلودگی خاک، خشکاندن ریشه درختان، آسیب های جدی به حیات وحش، رشد جانواران موذی و انواع حشرات و امکان شیوع برخی بیماری ها، افزایش خطر ابتلا به سرطان و بوی مشمئز کننده و متعفن تنها بخشی از این مشکلات است و سالها به آنها پرداخته شده است. به همین دلیل از تکرار مکررات خودداری می کنم.

همین مشکلات هر از چندگاهی صدای اعتراض مردم مظلوم سراوان را در می آورد تا خواهان توقف دفن غیر اصولی و غیر بهداشتی زباله در سراوان شوند؛ خواسته ای که انصافا باید خواسته تک تک مردم و مسئولین گیلان باشد اما در عمل چنین نیست و بسیاری از افراد از کنار این بحران به سادگی عبور می کنند. اخیرا هم بار دیگر شاهد تجمعاتی از سوی مردم سراوان هستیم که معتقدند جنگل های سراوان محل دفن زباله نیست.

شاید موثرترین عامل در عدم رفع مشکل سراوان، در کم کاری های دیروز و شانه خالی کردن های امروز برخی از مسئولین باشد. قطعا اگر کم کاری هایی در سالهای گذشته وجود نداشت وضعیت سراوان به این بحران جدی تبدیل نمی شد و امروز هم اگر همدلی و اتحاد کافی بین مسئولین گیلان وجود داشت این مساله به مراتب ساده تر قابل حل بود. اما متاسفانه هنوز هم شاهدیم برخی از همان ها که خودشان از اصلی ترین مخالفان و از عوامل عقب افتادن برنامه های اصلاحی اوضاع سراوان بوده اند دیگر مسئولان را متهم به خواب بودن می کنند و به نوعی همچنان برخی مدیران شانه خالی کردن و عدم پذیرش سهم کم کاری، سوء مدیریت و یا اشتباهات عمدی یا سهوی مدیریتی را به نمایش می گذارند! سخنان امروز فرماندار رشت مهر تاییدی بر کم کاری های گذشته از سوی برخی مدیران بود…

در طول این سال ها یکی دیگر از مواردی که منجر به درجا زدن و حتی بحرانی تر شدن اوضاع سراوان شده است حضور مدیرانی کم تجربه است که شاید شایستگی ها و توانمندی های فراوانی داشته باشند اما از دانش فنی و تجربه کاری بالایی در حوزه پسماند برخوردار نبوده اند. به همین دلیل گاهی شاهد اقداماتی بوده ایم که به نوعی موازی کاری محسوب می شدند و تمرکز مدیران مربوطه سازمان پسماند را از اصل ماجرا دور می کردند.

به عنوان مثال در زمان مدیریت مرتضی شریفی در سازمان پسماند دو دوران شهرداری خلیلی در رشت شاهد افتتاح زمین فوتبال خاکی در سراوان بودیم و یا در زمان مدیریت مرتضی عاطفی در پسماند در دوران شهرداری ثابت قدم شاهد برگزاری ۲۰۰ تئاتر میدانی بودیم که شاید به نوعی می توانست در چارچوب وظایف سازمان فرهنگی تعریف شود و از این موازی کاری ها جلوگیری به عمل بیاید.

آیا مردم سراوان به زمین فوتبال احتیاج داشتند و آیا این نمایش ها به اندازه کافی موثر و فرهنگ ساز شده اند؟ در عمل شاهد بودیم که این اقدامات تاثیر ملموسی در فرهنگ سازی جامعه در خصوص تفکیک زباله از مبدا و کاهش زباله تولیدی نداشته است و همچنان از این حیث استان گیلان و شهر رشت وضعیت نامطلوبی دارد و حتی برخی از مسئولین مربوطه نیز به این موضوع اذعان داشته اند. 

هرچند نباید زحمات و تلاش های صورت گرفته را هم نادیده گرفت اما شاید دلیل اتخاذ برخی تصمیمات نمادین عدم آشنایی تعدادی از مدیران مربوطه به حیطه کاری حساس مدیریت پسماند در شهری مثل رشت است و این تجربه کم مدیران، منجر به آزمودن راه هایی شده که به اندازه کافی موثر نبوده است.

باید از مدیران مرتبط در ادوار مختلف پرسید که چند بار و چه تلاش هایی برای احداث لندفیلی بهداشتی در نقطه ای کم خطرتر برای انسان و طبیعت در نقطه ای دیگر از استان گیلان داشته اند؟ آیا هیچ نقطه ای مناسب تر از سراوان که قطعه ای از جنگل های کم نظیر شمال ایران است در این استان یافت نمی شود که حتی از شهرهای اطراف نیز زباله ها در این نقطه تخلیه می شوند؟ باید پرسید که چطور دو شهر در استان همجوار ۱۳ برابر رشت، بودجه زباله سوز را به طور کامل دریافت می کند و ۷۵ درصد پیشرفت دارد اما رشت که به طور تقریبا همزمان قرارداد را به امضا رسانده است از این منابع ملی بی بهره می ماند؟

قطعا نمی توان مشکلات سراوان را صرفا به یک مدیر خاص که مدت زیادی هم بر صندلی مدیریتی خود تکیه نزده است محدود کرد. رانش زباله و دفن شدن محل احداث تصفیه خانه در زیرزباله ها در روزهای اخیر سروصدای زیادی به پا کرد و در پی آن تجمعات مردمی نیز مزید بر علت شد تا بار دیگر سراوان در کانون توجه قرار بگیرد و انتقاداتی را متوجه مدیریت پسماند شهری و استانی کند اما تلاش های فراوانی که در راستای بهبود اوضاع سراوان در همین دوره صورت گرفته است را نیز نباید نادیده گرفت.

وضعیت سراوان یک روزه به وجود نیامده است و یک روزه هم رفع نمی شود. اما حرکت در مسیر صحیح از اهمیت ویژه ای برخوردار است که بدون اتکا به تجربیات متخصصین امر و جلب حمایت های ملی ممکن نخواهد بود. رویکرد مدیریت شهری در دوره جدید رویکردی امیدوار کننده است. رویکردی که مبتنی بر بهره مندی از ظرفیت متخصصین و جذب بودجه ملی است. امروز تمامی مدیران باید متوجه وظیفه خطیر خود باشند و در کنار یکدیگر قرار بگیرند و با تمام توان به بهبود اوضاع کمک کنند.

فارغ از تمام مسائل، امروز سراوان زیبا به سختی نفس می کشد و به کوه جهنمی مخوفی از زباله و آلودگی تبدیل شده است. برای داشتن هوایی پاک، شهری سالم و شهروندی امیدوار نیاز به عزم جدی و روحیه همدلی و مشارکت بیشتر تمام مسئولین است تا از این مرحله به سلامت عبور کنیم. در شرایط فعلی انتظار راه اندازی دفنگاهی برای زباله های سایر شهرهای استان و احداث زباله سوز در سراوان انتظار حداقلی مردم رشت و سراوان است که نیازمند پیگیری استاندار، شهردار، شورای شهر، محیط زیست و تمامی مسئولین و نهادهای مربوطه است تا با دراختیار گرفتن بودجه ای ملی نسبت به آن سریعا اقدام کنیم.

ناگفته نماند که حتی با احداث زباله سوز ۶۰۰ تنی در صورت ورود روزانه ۱۱۰۰ تن زباله (که شاید نزدیک به ۵۰۰ تن آن متعلق به رشت نیست) مشکلات همچنان همراه ما و طبیعت شهرمان خواهند بود و ضروری است تا نسبت به زباله های ورودی سایر شهرهای گیلان سریعا تصمیمی جدی اتخاذ و عملیاتی شود.