اولین سازنده بربت رشت در محله ای با قدمت ۲۰۰ سال

نت دو (do) : باقرآباد محله قدیمی رشت و سازخانه سعدی

حواسم اگر درست حدس بزند ، تازه پاییز از راه رسیده بود و هنوز کامل بساطش را پهن نکرده بود. برای خدمت سربازی آماده می شدم. از خانه که بیرون زدم مثل همیشه کوله ام روی پشت و دوربین در کوله برایم حس زندگی را به جریان می انداخت. مثل همیشه قدم زدن در محلات قدیمی رشت را از سر گرفتم. بعد از پیاده روی و نگاه به اطراف و مردم و چند فریم برای خالی نبودن. به سَرم زد به باقرآباد بروم.

باقرآباد یکی از محلات قدیمی رشت با قدمت بالای ۲۰۰ سال است . این محله جز محله ای از رشت هست که هنوز خوشبختانه بافت قدیمی اش حفظ شده و از دست ساخت سازهای جدید شهری در اَمان مانده است. هنوز وقتی در این محله ؛ خیابان های اصلی و فرعی ، کوچه پس کوچه اش قدم می زنی حس زندگی در آن جریان دارد و می توانی با نگاه انداختن به سَر و رویَش به داستان های گذشته سفر کنی.

همانطور که در حال قدم زدن و لذت بردن از این بافت قدیمی شهر رشت بودم . یکمرتبه حواسم را کارگاه رضا حسینی اولین سازنده بربت در شهرمان رشت به خود گرفت.

رضا و رامبد را سالهاست بنا به همشهری بودنمان در شهر فرهنگ و هنری رشت می شناسم . اوایل نمی توانستم این دو برادر را از هم تشخیص دهم. بعد از مدتی دیگر کمی تشخیصشان آسان تر شد. رامبد که دیگر الان نوازنده ی معروف و چیره دست بربت است ، همیشه بربت اش همراهش بود.

حالا دیگر رامبد یکی از افتخارات موسیقی شهر و استانمون هست. و با نهایت خرسندی می توانیم به او به عنوان جوانی که در همین شهر رشد کرده و جز نوازنده های تراز بالا و مدرس این ساز محسوب میشه ، با صدای بلند بالید.

با اینکه نه اولین بار بلکه نمیدانم دقیقا چندمین بار بود که در محله باقرآباد رشت قدم می زدم ولی هرقسمتش برایم تازگی داشت.

قدمم را تند تر نمودم و بدون وقفه کارگاه رضا (سازخانه سعدی ) را پیدا کردم و با صدای بلند گفتم : سلام رضا جان

مثل همیشه با روی خندان گفت : سلام بلامیسر.

نت رِ (re) : بربت از ایران باستان تا عربستان و اسپانیا

 بربت (همچنین بربط)

بربت از کهن‌ترین سازهای شرقی به‌شمار می‌رود. برخلاف بیشتر باورها که بربت را سازی عربی دانسته‌اند، بربت ساز قدیمی ایرانی بوده که پس از اسلام به کشورهای عربی برده می‌شود و از بربت به العود به معنای «چوب» تغییر نام پیدا می‌کند. با استناد به نگاره‌های کنده شده عیلامی در هزاره سوم و چهارم پیش از میلاد، جنوب و جنوب غربی ایران است. در ظروف فلزی و کتیبه‌های بجای مانده از عصر ساسانی که نوازندگان را به تصویر کشیده‌اند این ساز بسیار دیده می‌شود. حتی در شعرهای شاعران نیز از این ساز در ابیات مختلف یاد شده است.

بنا به استناد نسخه های تاریخی پس از ساسانیان و در پی استیلای خلفای مسلمان گسترهٔ این ساز در سراسر جهان اسلام از چین تا اندلس گسترش میابد. در زمان حکومت عبدالرحمان دوم بر اندلس و دعوت او از یک بربت نواز بنام ایرانی به نام کمال‌الدین زریاب این ساز به اسپانیا وارد می‌شود. زریاب بربت را در این سرزمین گسترش و تکامل می‌دهد و از آمیختن این ساز با تار (دیگر ساز ایرانی) گیتار را می‌سازد. سالانه در اسپانیا بزرگداشتی به نام زریاب برگزار می‌شود. پاکو دلوسیا از مشهورترین نوازندگان گیتار در جهان برای گرامیداشت یاد او قطعه‌ای به نام زریاب ساخته‌است.

بربت را می‌توان از اصیل‌ترین سازهای موسیقی ایران باستان به همراه چنگ به‌شمار آورد. آثار باستانی عیلامی وابسته به هزارهٔ سوم-چهارم پیش از میلاد، نگاره‌ای را نشان می‌دهد که چندین زن به شکل منظم در حال نواختن بربت هستند.

در اوایل اسلام به کشورهای عربی راه یافته و جانشین سازی به نام «مزهر» شده‌است. بر پایهٔ برخی از اسناد «ابن سریح ایرانی نژاد» نخستین کسی است که در عربستان و در قرن یکم هجری بربت یا عود را نواخته و نوازندگی آن را آموزش داده‌است. الاغانی می‌گوید:آشنایی او با عود از آنجا شروع شد که «عبدالله ابن زبیر» جمعی از ایرانیان را به مکه دعوت کرده بود تا خانهٔ کعبه را تعمیر کنند. دیوارگران ایرانی عود می‌زدند و اهل مکه از ساز وموسیقی ایشان لذت می‌برند و آن را تحسین می‌کردند، ابن سریح پس به عود زدن پرداخت و در این صنعت سرآمدهنرمندان زمان گشت.

شکم این ساز بسیار بزرگ و گلابی شکل و دسته آن بسیار کوتاه است. به گونه‌ای که بخش اعظم طول سیم‌ها در امتداد شکم قرار گرفته‌است. سطح رویی شکم از جنس چوب است که بر آن پنجره‌هایی مشبک ایجاد شده‌است. بربت فاقد «دستان» است و پرش از خرک ساز کوتاه و تا اندازه‌ای کشیده‌است. بربت دارای ده سیم یا ۵ سیم جفتی است البته در برخی مواقع استادان قالب شکنی کرده و دو یا یک سیم در قسمت پایین قبل از سیم دو به ساز اضافه می‌کنند که این سیم‌ها فا زیر کوک می‌شود. سیم‌های جفت با هم هم‌آوا (کوک) می‌شوند و هر یک از سیم‌های دهگانه، یک گوشی مخصوص به خود دارد؛ گوشی‌ها در دو طرف جعبه گوشی (سر ساز) قرار گرفته‌اند.

بربت بم‌ترین ساز میان سازهای زهی ایرانی است؛ نت نویسی آن با کلید سل است (در واقع نت نویسی آن با توجه به وسعت و بمی صدای ساز بر اساس کلید فا می‌باشد که برای سهولت نت خوانی و نوازندگی یک اکتاو بالاتر نوشته می‌شود) که جمعاً دو اکتاو است. «اکتاو» بم‌تر از نت نوشته شده حاصل می‌شود. سیم بم (سُل پائین) معمولاً نقش «واخوان» دارد و گاه این سیم جفت نیست. صدای بربت به گونه‌ای است که صدای اکتاو چهارم پیانو از راست به چپ برابری دارد و در اصل باید بربت را با کلید «فا» نواخت یعنی صدای اصلی بربت یک اکتاو پایین‌تر از آن است که امروز متداول شده‌است.

مضراب بربت از پر مرغ (یا پر طاووس و شاه‌پر عقاب و حتی پر لاشخور تهیه شده‌است و گاه نیز نوازنده با مضراب دیگری ساز را می‌نوازد. نوازنده‌های امروزی از مضراب‌های پلاستیکی استفاده می‌کنند.

صدای بربت بم، نرم و در عین حال گرم و جذاب و نسبتاً قوی است. این ساز نقش تک‌نواز و هم‌نواز هر دو را به خوبی می‌تواند ایفا کند.

نت می (mi) : فریم رقص دستان رضا برای سازهای دست سازش

در کارگاه رضا چشمانم‌ را می چرخاندم به این سو و آن سو ، هیچ قسمتی از سازخانه سعدی از چشمم جدا نمی ماند. هر قسمتش را با دقت تمام برانداز می‌کردم و از رضا می پرسیدم و او مثل همیشه مهربان پاسخم را با گشاده رویی می داد.

در کارگاه کوچک اش در محله قدیمی باقرآباد رشت هیچ دستگاه برقی برای ساختن ساز و برش چوب به چشم نمی آمد.

همانطور که نگاهدمی کردم و عکس می انداختم و منتظر پوز خوبی از رضا بودم تا حس و حال و عشقی که برای ساختن ساز داشت را بتوانم عکس بیاندازم. سعی میکردم تا با صحبت کردن و پرسیدن از رضا بتوانم پرتره های خوبی از او در حین ساختن ساز شات بزنم.

در ساز خانه سعدی یاد آن اواخر احمد آقا افتادم ، احمد سیگارچی نوازنده و مدرس معروف و قدیمی بربت استان گیلان بود. که اثر به یاد ماندنی او با شعری از شیون فومنی و صدای زنده یاد فریدون نوزاد به نام (گالیپوشی خانه) هنوز سر زبان مردم استان گیلان می چرخد.

بَس که آفتاب نتابَسته مَرَه ، می رَنگ و رو بَپَرکَسته

رضا همچون پدری که با عشق برای بچه اش کار می کند برای سازهایش دستانش را می رقصاند تا ذره ای از دستک بربت اندازه اش بالا و پایین نشود.

نت فا (fa) : رضا حسینی اولین سازنده بربت رشت به زبان خودش ؛ از ساغریسازان تا باقرآباد

رضا حسینی ؛ سال ۱۳۶۷ در محله ساغریسازان رشت به دنیا آمد. از دوران کودکی توسط پدرش با دنیای موسیقی آشنا شد . زیر نظر اساتیدی همچون سلمان محمدی و محمد انشایی با موسیقی سنتی ایرانی ساز های تار و کمانچه را دنبال کرد . به واسطه برادرش رامبد که از نوازندگان و مدرس بربت می باشد با این ساز آشنا شد.

از دوران نوجوانی بنا به علاقه ای که به حرفه ی نجاری داشت با اساتید معروفی در رشت نظیر : مسعود پور غلامی و حسین کریمی حرفه ی نجاری و هنر معرق ، منبت و پیکره تراشی را آغاز نمود .

بعد گذشت سالها فراگرفتن هنر موسیقی و حرفه نجاری با ساز ساختن زیر نظر استاد انوشیروان شعبان زاده که از هنرمندان زبردست رشت هست ساختن ساز را به صورت تخصصی ادامه داد.

انوشیروان شعبان زاده در خیابان سعدی رشت کارگاهی دارد که در آن کارگاه سالهاست در حال ساختن ساز هست.
استاد شعبان زاده در کارگاه خود تار و سه تار می سازد. سازهای ساخته شده استاد شعبان زاده در حال حاضر در ایران و خارج از کشور در دست نوازندگان مختلف در حال نواختن است.

نت سُل (sol) : رضا حسینی اولین سازنده بربت رشت از روند ساخت اولین بربت رشت می گوید:

حدود دو سال پیش تصمیم گرفتم ساخت بربت را در رشت آغاز کنم. که با مطالعه کتاب ها و تحقیق مکرر درباره این ساز سعی نمودم اشکالاتم را برطرف کنم. ساز بربت کنونی که در کارگاه خودم ساخته می شود را به کمک برادرم طراحی کردیم. ساز بربت ساز ایران باستان است که قدمت پنج هزارساله دارد و جز سازهای اصیل ایرانی محسوب می شود. این ساز برگرفته از ساز لیر است. روی کتیبه ها و سنگ نبشته های تاریخی ایران و شعر شاعران از این ساز بسیار سخن گفته شده است. بعد از ورود اسلام به ایران ، اعراب از روی ساز بربت سازی به اسم عود می سازند با این تفاوت که کاسه ی ساز بربت نسبت به عود کوچک تر و دسته ی بلندی دارد. ساز بربت سبک تر بوده که نوازنده در هنگام نواختن ساز احساس راحتی دارد.

متاسفانه در طول سالیان سال مردم ایران از ساز بربت غافل شده و این ساز به فراموشی سپرده شد. سعی دارم در کارگاهم با ساختن ساز برای فرهنگ و هنر شهرم افتخار کسب نمایم و این ساز را هرچه بیشتر به مردم و هنرجویان موسیقی آشنا سازم. ساز بربت در موسیقی سنتی ایران از جایگاه ویژه ای برخوردار است.

بعد از یکسال تحقیق مداوم روی این ساز توانستیم قالب اصلی این ساز که در ایران باستان مرسوم بوده (جعبه رزولانس ، سرپنجه ، دسته ی بلند ) را طراحی کنیم.
در حال حاضر در کارگاه شخصی خود (سازخانه سعدی) مشغول ساختن ساز بربت به صورت تخصصی هستم. ساخت بربت را خودآموز با تحقیق مداوم ساخته ام و در تست صدایی که از ساز گرفته ایم مورد تایید اساتید و نوازنده ها قرار گرفته است.

در گیلان شهر کلاچای کارگاهی هست که ساز عود و بربت می سازد. اما در رشت تا به الان هیچ کارگاه و هیچ هنرمندی ساز بربت را نساخته است و بنده در کارگاه خودم اولین بربت رشت را ساخته ام .سازخانه سعدی که در محله باقرآباد رشت واقع شده است اولین کارگاه ساخت بربت رشت هست.

نت لا (la) : اِعطای گواهی اولین سازنده بربت رشت از سوی میراث فرهنگی استان گیلان

تی کارل ویتمر می‌گوید : موسیقی تنها با این هدف به ما اعطا شده که سامانی به چیزها بدهیم، و بخصوص به رابطه انسان و زمان

از میراث فرهنگی استان گیلان برای بازدید سازخانه سعدی آمدند ، از روند ساخت در سازخانه سعدی تجلیل و تقدیر به عمل آوردند و مدرکی به عنوان اولین سازنده ساز بربت در رشت به رضا حسینی اِعطا نمودند . میراث فرهنگی قول داده است تا در اسرع وقت حمایتهایی صورت دهد تا این کارگاه مجهز به دستگاه های برقی پیشرفته شود. رضا حسینی سازنده اولین بربت رشت در کارگاهش بدون هیچ دستگاه برقی و با دست سازهایش را می سازد.

ساز سازی شاید یک هنر باشد اما صنعتی است که نباید به فراموشی سپرده شود. اساتید بسیاری زحمت کشیده اند تا این صنعت حفظ شود. سازنده های بسیاری در گیلان و ایران هستند که محصولاتشان در اروپا به دست نوازنده های مختلف در حال نواختن است. متولیان فرهنگ و هنر باید بدانند اگر حمایت از سوی مسئولین ذی ربط صورت گیرد باعث دلگرمی هنرمند 
می شود.

مسئولین باید به این صنعت بها بدهند ، چون این صنعت دارای پتانسیل های زیادی است. اگر حمایت صورت گیرد سازنده های ساز کارگاه های بزرگتر ، مجهز و پیشرفته ای را تاسیس می کنند. این عامل خودش باعث اشتغال زایی می شود.

این روزها که بحث اشتغال مهمترین معضل در جامعه ی ماست . می توان با بررسی صحیح بر قسمتهای مختلف اشتغال زایی و پتانسیل های موجود تا حدی شاید اندک بر این مشکل فائق شد.

نت سی (si) : صحبت های پایانی اولین سازنده بربت رشت

از مسئولین تقاضا دارم بیشتر به هنرمندان این شهر توجه داشته باشند تا دیگر شاهد این نباشیم که به دلیل حمایت نشدن ، وضعیت اقتصادی و نداشتن ثبات کاری هنرمندان این دیار مهاجرت کنند.

از همه ی دوستان و عزیزان بالخصوص برادرم رامبد حسینی ، ستاره پورمحمد و عباس راهی نهایت تشکر را دارم که در تاسیس این کارگاه باعث تشویق و دلگرمی بنده شدند .

با خداحافظی از رضا در گوشم صدای بم و گیرایِ بربت طنین انداز و مقابل دیدگانم بافت قدیمی و دلگشای باقرآباد نمایان و راهی شدم .